Η Ελλάδα προβλέπεται να αναπτυχθεί, σύμφωνα με τις φθινοπωρινές προβλέψεις της Κομισιόν, με ρυθμό 2,3% φέτος και 2,2% το 2026, σημαντικά πάνω από την πρόβλεψη 1,5% και 1,8% στην Ε.Ε. και κοντά σε άλλες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, όπως η Ισπανία (2,3% και 2,1%) και η Πορτογαλία (1,9% και 2,1%).
Όπως σημειώνει ρεπορτάζ της Καθημερινής, η σύγκλιση προχωρεί αλλά αργά, και oι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι μια βασική αιτία, που μπορεί μάλιστα να επιδεινώσει το πρόβλημα στο μέλλον, είναι η έλλειψη εργατικού δυναμικού. Ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής Οικονομικών Υποθέσεων της Ε.Ε., Ντέκλαν Κοστέλο, την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα είπε ότι μια από τις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα για να προχωρήσει ταχύτερα, αλλά και με βιώσιμο τρόπο, στη σύγκλιση με την Ε.Ε., είναι η αύξηση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας, που είναι σήμερα 5% χαμηλότερη από την Ε.Ε. Η Capital Economics, εξάλλου, σημείωνε πριν από λίγες μέρες ότι η έλλειψη εργατικού δυναμικού αφήνει πίσω την ελληνική οικονομία σε σύγκριση με άλλες περιφερειακές της Ε.Ε. Σύμφωνα με την ανάλυσή της, ακόμη κι αν αυξηθεί η συμμετοχή στην αγορά εργασίας, αυτή θα αντισταθμίσει στην καλύτερη περίπτωση τη μείωση του πληθυσμού, λόγω δημογραφικού, αλλά όχι και τη μείωση μεταναστών, που έχει βιώσει η χώρα τα τελευταία χρόνια, σε αντίθεση με χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, που εξακολουθούν να προσελκύουν μετανάστες.
Το δημογραφικό δεν είναι νέο πρόβλημα. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Αλέξη Πατέλη, τέως επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού, η μείωση του πληθυσμού αφαιρεί 0,5% από τον ρυθμό ανάπτυξης ετησίως. Ο ίδιος σημειώνει, μάλιστα, ότι ένας λόγος των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια ήταν οι μετανάστες, που συνεισέφεραν στο εργατικό δυναμικό. Κατά τον καθηγητή Νίκο Βέττα, γενικό διευθυντή του ΙΟΒΕ, εξάλλου, η μείωση του πληθυσμού στερεί όχι μόνο εργατικό δυναμικό, αλλά και μελλοντική αγοραστική δύναμη, επηρεάζοντας αρνητικά τους υποψηφίους επενδυτές.
Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη του ΙΟΒΕ, ο πληθυσμός της Ελλάδας συρρικνώθηκε κατά την περίοδο 2011-2021 κατά 441.000 άτομα, ένας αριθμός κοντά στις σημερινές ελλείψεις εργατικού δυναμικού που καταγράφουν οι επιχειρηματίες. Το σενάριο του ΙΟΒΕ μάλιστα προέβλεπε ότι το 2100 το πραγματικό ΑΕΠ αναμένεται να μειωθεί κατά 31% σε σχέση με το 2019, εξαιτίας του δημογραφικού, δηλαδή της γήρανσης και της μείωσης του πληθυσμού.
Το ίδιο το δημογραφικό, βεβαίως, δύσκολα επιλύεται, ενώ ακόμη κι αν βελτιωθεί θα αποδώσει καρπούς σε βάθος χρόνου. Ετσι, η συζήτηση επικεντρώνεται στην αύξηση του αριθμού των εργαζομένων με άλλους τρόπους: μεγαλύτερη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, κυρίως γυναικών, νέων και συνταξιούχων, προσέλκυση μεταναστών, περαιτέρω μείωση της ανεργίας. Η μείωση της ανεργίας είναι αυτή που στήριξε την ανάπτυξη τα προηγούμενα χρόνια, αλλά σύμφωνα με τις εκτιμήσεις πλησιάζει στα όριά της, τη λεγόμενη διαρθρωτική ανεργία.
Η συμμετοχή στην αγορά εργασίας έχει, κατά γενική ομολογία, τα μεγαλύτερα περιθώρια βελτίωσης: στις ηλικίες 20-64 στην Ελλάδα είναι 69%, έναντι 75,9% στην Ε.Ε. (το δεύτερο χαμηλότερο μετά την Ιταλία). Στις γυναίκες είναι 59,8% έναντι 70,9% στην Ε.Ε. Υπάρχει μια βελτίωση σε σύγκριση με το 2022, όταν το συνολικό ποσοστό ήταν 66% και στις γυναίκες 55,3%, αλλά σίγουρα υπάρχουν κι άλλα περιθώρια.
Η αύξηση της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό είναι ενδεχομένως ο πιο διαχειρίσιμος πολιτικά τρόπος για την αύξηση του αριθμού των εργαζομένων, υποστηρίζουν οικονομολόγοι. Η προσέλκυση και ενσωμάτωση μεταναστών είναι πιο ευαίσθητη πολιτικά, όπως έδειξαν και οι αντιδράσεις στη σχετική τροπολογία του τέως υπουργού Μετανάστευσης Δημήτρη Καιρίδη.
Σύμφωνα με τον κ. Βέττα, βασικό ζητούμενο για την αύξηση της απασχόλησης είναι η βελτίωση των αμοιβών. Η μισθωτή εργασία, λέει, υφίσταται μεγάλες επιβαρύνσεις που αντισταθμίζουν τα κίνητρα για συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό.
Ο Παναγιώτης Καπόπουλος, επικεφαλής οικονομολόγος της Alpha Bank, υποστηρίζει κάτι ανάλογο, ότι πολλοί δεν εργάζονται γιατί δεν θεωρούν ότι θα τους προσφερθεί μια ικανοποιητική θέση εργασίας. Για να αντιμετωπισθεί αυτό το πρόβλημα μπορούν να εφαρμοσθούν πολλές πολιτικές, με κυριότερες τις λεγόμενες ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, όπως το reskilling και το upskilling, όχι απλώς για να είναι σε θέση να μετακινηθεί κάποιος από την ανεργία στην απασχόληση, αλλά για να προσβλέπει σε αμοιβή αρκετά υψηλή, ώστε να αξίζει να εργασθεί.
Το θέμα συνδέεται και με το εκπαιδευτικό σύστημα, σύμφωνα με τον καθηγητή Παναγιώτη Λιαργκόβα, πρόεδρο του ΚΕΠΕ, καθώς αυτό δεν παράγει τις ειδικότητες που ζητούνται. Οπως λέει, σύμφωνα με το CEDEFOP (Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης) η Ελλάδα είναι η δεύτερη χώρα μετά την Ιταλία με τη μεγαλύτερη αναντιστοιχία μεταξύ εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας. Είμαστε πολύ πίσω σ’ αυτό. Βγάζουμε θεολόγους, που τελικά γίνονται οδηγοί ταξί, παρατηρεί.
Το πρόβλημα επιτείνει η μονοκαλλιέργεια του τουρισμού, που προσφέρει εποχιακή απασχόληση σε νέους κυρίως, αποτρέποντάς τους από την αναζήτηση μόνιμης απασχόλησης με ανάλογη εκπαίδευση.
Επιπλέον, προσθέτει, λείπουν οι υποδομές, π.χ. για φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων, που θα επέτρεπαν μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας. Τέλος, οι ροές μεταναστών στην Ελλάδα όχι μόνο έχουν μειωθεί, αλλά κάποιοι αποχωρούν.
Οι λύσεις έχουν λιγοστέψει, αναφέρει. Πρέπει με κάθε τρόπο να ενισχυθεί η συμμετοχή στην αγορά εργασίας, με περισσότερα κίνητρα και περισσότερες υποδομές.
Συμπυκνώνοντας το πρόβλημα και τις απαιτούμενες παρεμβάσεις, η Τράπεζα της Ελλάδος στην τελευταία ενδιάμεση έκθεση Νομισματικής Πολιτικής έγραφε: Η δημογραφική γήρανση αναμένεται να συρρικνώσει το ποσοστό του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας. Αυτό απαιτεί την υιοθέτηση ενεργητικών πολιτικών και προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στην αγορά εργασίας που θα έχουν στόχο την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών και των νέων στο εργατικό δυναμικό, τον περιορισμό του αριθμού των μακροχρόνια ανέργων και την επανένταξη στο εργατικό δυναμικό όσων έχουν αποθαρρυνθεί. Παράλληλα, όμως, απαιτούνται και στοχευμένες πολιτικές όσον αφορά την ένταξη των μεταναστών και την προσέλκυση ξένων εργαζομένων για να αντιμετωπιστούν οι ήδη παρατηρούμενες ελλείψεις στον αγροτικό τομέα και τους κλάδους που σχετίζονται με τον τουρισμό και τις κατασκευές.
