Ο Leibniz πίστευε ότι μεγάλο μέρος της ανθρώπινης συλλογιστικής θα μπορούσε να αναχθεί σε ορθολογικούς (τυπικούς και μαθηματικούς) υπολογισμούς και ότι οι υπολογισμοί αυτοί θα μπορούσαν να επιλύσουν πολλές διαφορές απόψεων οδηγώντας, μονοσήμαντα και ορθολογιστικά, και με πειστικότητα σε ένα κοινό, πανανθρώπινο, πλαίσιο δράσης και αντιμετώπισης οριακών καταστάσεων, όπως είναι οι πόλεμοι που μαστίζουν την ανθρωπότητα στο βάθος των αιώνων.
Όπως έλεγε ο Leibniz «Ο μόνος τρόπος για να διορθώσουμε τη συλλογιστική μας είναι να της προσδώσουμε μαθηματική μορφή έτσι ώστε να μπορούμε να ανακαλύψουμε το λάθος μας με μια ματιά και όταν υπάρχουν διαμάχες μεταξύ των ανθρώπων, να μπορούμε απλά να πούμε: ας υπολογίσουμε (calculemus), χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση, για να δούμε ποιος έχει δίκιο.»
Κατά συνέπεια, με τον τρόπο αυτό οι άνθρωποι θα μπορούσαν να φτάσουν σε μία αμοιβαία αποδεκτή και συμφέρουσα, για όλους, δράση όσον αφορά τις οριακές καταστάσεις, σε μία ισορροπία καθολικού κέρδους για όλους. Με όρους Θεωρίας Παιγνίων, το ζητούμενο είναι μία Ισορροπία Nash, κάτι όμως που επιτυγχάνεται από «ορθολογιστικά» όντα ή, αλλιώς, όντα που θα αποφασίζουν με βάση το calculemus του Leibnitz.
Η θεμελιώδης σκέψη που διέπει την (βαθιά, φιλοσοφικά και μαθηματικά) αυτή έννοια που προτάθηκε από τον John Nash στη Θεωρία παιγνίων είναι εξαιρετικά απλή. Σύμφωνα με αυτήν, από την στιγμή που κάποιος παίκτης σε ένα παίγνιο (π.χ. λήψη αποφάσεων για κρίσιμα διεθνή θέματα) δεν μπορεί να προβλέψει το αποτέλεσμα των συλλογισμών και των αποφάσεων των άλλων, η στρατηγική (απόφαση δράσης δηλαδή) κάθε παίκτη είναι η καλύτερη δυνατή όταν λαμβάνονται υπόψη οι δυνατές βέλτιστες αποφάσεις και οι απόψεις όλων των υπολοίπων. Το αποτέλεσμα είναι κάθε παίκτης να έχει, τελικά, βέλτιστο κέρδος με βάση την δική του και τις ατομικές δράσεις όλων των άλλων συμμετεχόντων, στο πλαίσιο μιας κοινής, συνολικής, και επικερδούς δράσης για όλους.
Δυστυχώς, όμως, ο άνθρωπος είναι, μάλλον, μη ορθολογικό (rational) όν, όπως έχει συχνά αποδειχθεί από καταστροφικές και οριακές καταστάσεις που έχει βιώσει η ανθρωπότητα, όπως ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος αλλά και άλλες καταστάσεις αναταραχής που επαναλαμβάνονται επίμονα, διαρκώς κλιμακούμενα, και εντελώς ανόητα.
Δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει κάποια θεμελιώδης εξήγηση για το πού οφείλεται αυτό το φαινόμενο που δοκιμάζει και ταλανίζει την ανθρωπότητα από τότε που αναδύθηκε στην πορεία της εξέλιξης ο Homo Sapiens με την μοναδική, στην πλάση, ευφυία που οδήγησε στην δημιουργία του πολιτισμού μας. Εικάζουμε, όμως, ότι ακριβώς η εξέλιξη που τον προίκισε με την ευφυία αυτή αναπόφευκτα, ως αναδυόμενες, συνοδές, ιδιότητες, τον «προίκισε» και με αρνητικά χαρακτηριστικά των οποίων τις συνέπειες βιώνουμε διαρκώς.
Κι αν κάποιοι αναθεματίζουν τον (οποιονδήποτε) Θεό που, αν και Πανάγαθος, δημιούργησε τον άνθρωπο με αυτόν τρόπο «βασανίζοντάς» συνεχώς με καταστροφικές καταστάσεις όπως είναι οι πόλεμοι που ξεσπούν αδιάκοπα, αναφέρουμε την σοφή απάντηση του ίδιου του Πανάγαθου, όπως τον φαντάστηκε ο Raymond Smullyan, στο αριστουργηματικό του κείμενο «Is God a Taoist?». Συγκεκριμένα, στο κείμενο αυτό εμφανίζεται ο Άνθρωπος στον Θεό και τον παρακαλεί να τον απαλλάξει από το θείο δώρο της Ελεύθερης Βούλησης έτσι ώστε να μην μπορεί να πάρει αποφάσεις εχθρικές προς των συνάνθρωπό του και, έτσι, να αμαρτάνει, κάτι που του δημιουργεί εξαιρετικά άσχημα συναισθήματα. Μετά από μία στιχομυθία απαράμιλλης ομορφιάς και εξαιρετικής, μόνο επιφανειακά, απλότητας στην οποία ο Θεός προσπαθεί να οδηγήσει στην Αλήθεια τον Άνθρωπο μέσα από έναν χείμαρρο Σωκρατικών συλλογισμών και ερωτημάτων προς αυτόν, ο Θεός καταλήγει ως εξής:
«Αγαπητέ μου φίλε, δεν θα μπορούσα να επιλέξω να σου προσδώσω ελεύθερη βούληση περισσότερο από ότι θα μπορούσα να επιλέξω να δημιουργήσω ένα ισόπλευρο τρίγωνο και, επίσης, να επιλέξω να έχει και ίσες, μεταξύ τους, γωνίες. Θα μπορούσα, βέβαια, να επιλέξω να δημιουργήσω ή να μην δημιουργήσω ένα ισόπλευρο τρίγωνο. Έχοντας επιλέξει, όμως, να δημιουργήσω ένα ισόπλευρο τρίγωνο, δεν θα είχα άλλη επιλογή από το δημιουργήσω ώστε να έχει και ίσες, μεταξύ, τους γωνίες.»
Κατά την άποψή μας τα δεινά της ανθρωπότητας μάλλον είναι αναπόφευκτα καθώς συνοδεύουν, αναπόσπαστα, το «δώρο» της ευφυίας, όπως η ελεύθερη βούληση υπάρχει στον άνθρωπο, κατά τον Smullyan, χωρίς θεϊκή παρέμβαση αλλά ως αναδυόμενη ιδιότητα της ίδιας της ανθρώπινης υπόστασης. Δεν θα ήταν δυνατόν να δρα διαφορετικά ο άνθρωπος, κάτω από οποιονδήποτε Θεό (όπως συνεχώς αποδεικνύεται στην πράξη …), καθώς η αρετή και η κακία είναι και τα δύο έμφυτα, και αναδυόμενα, χαρακτηριστικά του από τις απαρχές της ύπαρξής του.
Πρέπει, όμως, να σταματήσει με κάποιον τρόπο αυτός ο κατήφορος του ανθρώπου προς τις απαρχές του. Υπάρχει τρόπος να μπορέσει να παραμεριστεί κάπως η κακή ανθρώπινη φύση; Πιστεύουμε υπάρχει και, δυστυχώς, φαίνεται να είναι μόνο το calculemus, δηλαδή η λήψη αποφάσεων με βάση την αυστηρή εφαρμογή των τυπικών συστημάτων των ανθρώπων που λέγονται Διεθνείς Συνθήκες και Κανονισμοί αλλά και οι Ισορροπίες Nash, όπου για όλους τους ανθρώπους μπορεί να υπάρξει αμοιβαίο κέρδος μέσα από τη καλοπροαίρετη συνεννόηση. Ακούγεται οξύμωρο αλλά φαίνεται ότι η Ανθρωπότητα θα βρει την ταυτότητά της και θα επανέλθει στην εξελικτική πορεία «προς τα άνω» μόνον αν, τελικά, οι άνθρωποι μάθουν, σε κάποια κρίσιμα ζητήματα, να δρουν αυστηρά ως «ορθολογικές μηχανές» και να αποδέχονται το αποτέλεσμα του «υπολογισμού» … Με άλλα λόγια, στο σημείο που έχουμε φτάσει ως Ανθρωπότητα, μόνο «Αν οι Άνθρωποι ήταν Μηχανές» θα είχαμε τελικά Πολιτισμό, όπως ειρωνικά θα έλεγε σήμερα ένας σύγχρονος κ. Κόυνερ του Μπέρτολτ Μπρεχτ σε μία σύγχρονη εκδοχή της τόσο απλής αλλά τόσο συγκλονιστικής, για την πορεία του Ανθρώπου, ιστορίας του «Αν οι καρχαρίες ήταν άνθρωποι» …
ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ
