ΨΗΦΙΑΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ
Θεοφάνης Τάσης
Αρθογραφεί η ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ:
1ο ετής φοιτήτρια του τμήματος Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών
Το βιβλίο αυτό περιστρέφεται γύρω από την κυριαρχία των νέων τεχνολογιών στην σύγχρονη κοινωνία, στην κυριαρχία των σύγχρονων υπολογιστικών μηχανών, δηλαδή, σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και, κατ’ επέκταση, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου. Στόχος του συγγραφέα είναι να αναδείξει τους κινδύνους που προέρχονται από την αλληλεπίδραση δύο τάσεων: την ανθρωποποίηση των μηχανών και της μηχανοποίησης του ανθρώπου. Και οι δύο αυτές τάσεις τροφοδοτούνται από την αλματώδη τεχνολογική ανάπτυξη της εποχής μας καθώς και από την διείσδυση, μεταφορικά και κυριολεκτικά, των νέων τεχνολογιών στον άνθρωπο.
Η πρώτη γνωριμία μας με το εξαιρετικά επίκαιρο, αλλά και προφητικό πιστεύουμε, έργο του Θ. Τάση ήταν μέσα από ένα άρθρο του που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» με τίτλο «Από την ανοσία των πολλών στην αθανασία των λίγων».
Στο άρθρο αυτό, ο συγγραφέας, με αφορμή, Η εταιρεία Neuralink του Elon Musk δημιούργησε ένα εγκεφαλικό εμφύτευμα που επιτρέπει την αλληλεπίδραση του βιολογικού εγκεφάλου με του ηλεκτρονικούς υπολογιστές, λαμβάνοντας μάλιστα και άδεια (στις ΗΠΑ) να προχωρήσει σε πειραματισμούς σε ζωντανούς οργανισμούς συμπεριλαμβανομένων και ανθρώπων. Βρισκόμαστε κοντά, διαπιστώνει ο συγγραφέας, στην δημιουργία μιας ελίτ υπερανθρώπων, ως αποτέλεσμα της ένωσης ανθρώπου και μηχανής, που μπορούν να αποτελέσουν (όπως ο Υπεράνθρωπος του Νίτσε) την μετεξέλιξη του Homo Sapiens, με τον ίδιο τρόπο που ο Homo Sapiens αποτέλεσε μετεξέλιξη του Homo Neanderthal με πιθανή τραγική κατάληξη, με την ίδια αναλογία, την εξαφάνιση του Homo Sapiens στο απώτερο μέλλον.
Σενάριο επιστημονικής φαντασίας; Ναι, θα αποφανθεί μεγάλο μέρος των αναγνωστών μας, πιθανότατα. Το έχουμε δει τόσες φορές στις κινηματογραφικές αίθουσες αλλά και στη λογοτεχνία: οι μηχανές που επαναστατούν εναντίον του δημιουργού τους, του ανθρώπου, χωρίς καμία ηθική αναστολή ή συναισθηματισμούς.
Το βιβλίο αυτό παραθέτει αναλυτικά και πολύ εύστοχα αυτή τη θέση που διατύπωσε στο σύντομο (αλλά τόσο περιεκτικό) άρθρο του.
Ο συγγραφέας αναφέρεται αναλυτικά στο ρόλο των ψηφιακών τεχνολογιών στην διακίνηση εικόνων και σκέψεων στα οποία αποτυπώνονται οι ανθρώπινες σχέσεις αλλά και άλλα υλικά και πνευματικά αγαθά τα οποία μετουσιώνονται σε αλγορίθμους και ακατανόητες αλληλουχίες από δυαδικά ψηφία(bits).
Παράδειγμα ενός τέτοιου εικονικού κόσμου από ανθρώπινα avatars είναι το metaverse: ένας κόσμος που αντανακλά, παραμορφωτικά μέσα από την τεχνολογία, τον πραγματικό κόσμο των ανθρώπων και των αλληλεπιδράσεών μεταξύ τους, κοινωνικών, οικονομικών αλλά και ανθρώπινων.
Στο πλαίσιο αυτό, το metaverse είναι ένας κόσμος «αθανάτων», υπερανθρώπων μέσα από τα avatars τους, τα οποία μπορεί να συνεχίσουν να λειτουργούν ακόμη και μετά το θάνατο του κατόχου τους και δρώντας εκ μέρους του και με βάση την ιδιοσυγκρασία του.
Όμως ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στον εικονικό κόσμο αλλά αναφέρεται και στον φυσικό κόσμο ο οποίος μετατρέπεται σε ένα αμάλγαμα φυσικού/ψηφιακού κόσμου («κυβερνοφυσικού», όπως καλείται σήμερα) στον οποίο τα όρια φυσικού και ψηφιακού κόσμου είναι δυσδιάκριτα. Οι δύο κόσμοι συνυπάρχουν και εναρμονίζονται συγκρουόμενοι, όμως, με την ίδια την παραδοσιακή ανθρώπινη ύπαρξη. Δεν έχει ακόμη γίνει γνωστό το αποτέλεσμα αυτής της συγχώνευσης φυσικού/ψηφιακού κόσμου καθώς δεν έχουμε δει την πρώτη έκφανσή της, τον «κυβερνητικό», με την έννοια του αυτόνομου οργανισμού του Norbert Wiener, οργανισμό της Neuralink, τον πρώτο «υπεράνθρωπο» δηλαδή. Θα ανταποκρίνεται ο «υπεράνθρωπος» στις επιστημονικές αλλά και κοινωνικές προσδοκίες; Και με τί κόστος, κυρίως ηθικό και κοινωνικό; Θα υπάρξει ισότιμη αλληλεπίδραση ανθρώπου-μηχανής ή η μηχανή θα επισκιάσει τον άνθρωπο και δημιουργό της; Επίσης, ο συγγραφέας εγείρει διάφορα άλλα πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα: κατά πόσο η εικονιστική εποχή προϋποθέτει ή δεν προϋποθέτει (ή σηματοδοτεί μήπως) την ύπαρξη του «υπερανθρώπου»; Μπορεί να συμβάλει ο «υπεράνθρωπος» στον ανθρωπισμό και εξέλιξη του ίδιου του συμβατικού Ανθρώπου; Αποδίδει, δηλαδή, ο ψηφιακός ανθρωπισμός στην ανθρώπινη πτυχή του εικονικού ανθρωπισμού;
Από την άλλη μεριά, όμως, δεν πρέπει να αγνοούμε το θεμελιώδες φιλοσοφικό (και όχι μόνο) ερώτημα για το αν ο ίδιος ο άνθρωπος είναι μηχανή από τη φύση του. Αν, δηλαδή, η σκέψη, τα συναισθήματα, και η συνείδηση είναι αποτελέσματα της δράσης πολύπλοκων μηχανιστικών δράσεων (σε χημικό, φυσικό, ή και αλγοριθμικό επίπεδο) στον ανθρώπινο εγκέφαλο και όχι τα αποτελέσματα της δράσης ενός άυλου πνεύματος.
Αν είναι έτσι, αν δηλαδή ο άνθρωπος λειτουργεί «μηχανιστικά», η συγχώνευσή τους με μηχανές δεν θα έχει, εν αρχήν, κάποιο αποτέλεσμα πέρα από την βελτίωση της ταχύτητας λειτουργίας του. Με άλλα λόγια, οι μηχανές δεν θα βελτιώσουν, εν αρχήν, τις θεμελιώδεις ικανότητες και δυνατότητες του ανθρώπου.
Το βιβλίο αυτό κινείται στο πλαίσιο που αναφέραμε πιο πάνω. Αναφέρεται σε θέματα ηθικής, ιστορικά γεγονότα, φιλοσοφικά ρεύματα και θεωρήσεις που αλληλοεπιδρούν και επηρεάζουν τον ψηφιακό ανθρωπισμό. Το βιβλίο δεν αποτελεί προσπάθεια κριτικής στα τεκταινόμενα στην ψηφιακή εποχή και την αλληλεπίδρασή της με τις θεμελιώδεις ανθρωπιστικές αξίες αλλά μία προσπάθεια, ιδιαίτερα επιτυχημένη, παρουσίασης της υπάρχουσας ανθρωπιστικής κοινωνίας και της, αναπόφευκτής, μετουσίωσής της σε μία κοινωνία με βάση τον «Ψηφιακό Ανθρωπισμό» και την «Ηθική των ίδιων των Μηχανών και της χρήσης τους από τον άνθρωπο».
Τέλος, ας μην ξεχνάμε ποτέ ότι, όπως είπε ο, τόσο προφητικός συγγραφέας Isaac Asimov (απλά απολαύστε το «Εγώ, το Ρομπότ» ως μια πρώτη προσπάθεια αποτύπωσης της Ηθικής της Μηχανών και της Τεχνολογίας και των διλημμάτων της για τον άνθρωπο και τις μηχανές): “Today’s science fiction is tomorrow‘s science fact” δηλαδή «η επιστημονική φαντασία του σήμερα είναι η επιστήμη του αύριο». Αυτό έχει αποδειχθεί (συχνά οδυνηρά – ατομική βόμβα, βιοτεχνολογίες που μπορούν να επαναφέρουν την ευγονικής, πανδημίες κ.λπ.) τόσες πολλές φορές στη ζωή της ανθρωπότητας … Και, πιστεύουμε, ότι πλέον ο υπεράνθρωπος του Τάση δεν ανήκει, πλέον, στο πεδίο της επιστημονικής φαντασίας όσο ανήκει στη σφαίρα της σημερινής πραγματικότητας …
