Αρθογραφεί η ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ:
1ο ετής φοιτήτρια του τμήματος Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών
Τι καιρό θα κάνει αύριο; Ποια θα είναι η εξέλιξη του δείκτη τιμών του χρηματιστηρίου για τις δύο τελευταίες εβδομάδες του Δεκεμβρίου; Πότε και που θα γίνει ο επόμενος μεγάλος σεισμός; Σε ποια θέση θα βρίσκονται οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος ύστερα από μία χιλιετηρίδα; Ποια θα είναι τα θέματα των φετινών εισαγωγικών εξετάσεων; Ποιοι θα είναι οι αριθμοί στην αυριανή κλήρωση του Joker;
Αυτά είναι μερικά, μόνο, από τα ερωτήματα που λίγο έως πολύ έχουν έρθει στο νου πολλών ανθρώπων κάποια στιγμή της ζωής τους. Κάποια από αυτά ιδιαίτερα σοβαρά, των οποίων η απάντηση μπορεί να σώσει ανθρώπινες ζωές, και άλλα απλά ωφελιμιστικά, με την απάντηση να αποβλέπει στο προσωπικό κέρδος αυτού που τα θέτει. Άσχετα, όμως, από τη σοβαρότητα και την κρισιμότητα καθενός από αυτά τα ερωτήματα αλλά και πλήθους άλλων παρόμοιων ερωτημάτων που έχουν να κάνουν με το τη δυνατότητα να γνωρίζει κανείς τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον, βρίσκεται η μαγική λέξη «πρόβλεψη»: πρόβλεψη του καιρού, των σεισμών, του δείκτη τιμών και των αριθμών του Joker.
Πέρα από κάποιες μεταφυσικές θεωρήσεις της πρόβλεψης όπως είναι το, φημολογούμενο, χάρισμα κάποιων ανθρώπων να έχουν αναλαμπές από το μέλλον, πίσω από κάθε σοβαρή προσπάθεια πρόβλεψης πρέπει να υπάρχει κάποια μεθοδολογία, κάποια διαδικασία μέσα από την οποία εκτιμώνται κάποια δεδομένα του παρόντος και προτείνεται μία πιθανή έκβαση των πραγμάτων για το μέλλον η οποία, αν και συνήθως δεν έχει δίνεται με απόλυτη σιγουριά, εν τούτοις δίνει μία σχετικά ακριβή (συνήθως) εικόνα για την εξέλιξη των φαινομένων που μας απασχολούν. Δεν μπορεί να νοηθεί ως πρόβλεψη όταν κάποιος απαντά σε ερωτήματα, όπως αυτά που θέσαμε, στην «τύχη», χωρίς σκέψη και μέθοδο.
Η θεμελιώδης και σιωπηρή παραδοχή πίσω από κάθε προσπάθεια πρόβλεψης είναι ότι το υπό παρατήρηση φαινόμενο υπόκειται σε κάποια νομοτέλεια, σε κάποια ντετερμινιστική εξέλιξη στο χρόνο δηλαδή (ως να ήταν ένας καλοκουρδισμένος ωρολογιακός μηχανισμός) όπου η κατάσταση του φαινομένου σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή του μέλλοντος είναι μία (πιθανότατα πολύπλοκη) συνάρτηση της κατάστασής του τη στιγμή της παρατήρησης. Συνεπώς η πρόβλεψη ισοδυναμεί με την εφαρμογή μεθόδων με στόχο την ανακάλυψη αυτής της συνάρτησης, της νομοτέλειας δηλαδή πίσω από την εξέλιξη του φαινομένου! Για παράδειγμα, η εξέλιξη των καιρικών φαινομένων μπορεί να μοντελοποιηθεί μέσα από πολύπλοκα συστήματα διαφορικών εξισώσεων, η κίνηση των πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα υπόκειται στους νόμους κίνησης των πλανητών της κλασσικής ουράνιας μηχανικής ενώ η πρόβλεψη του δείκτη τιμών στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι θα έχουμε πτώση επειδή θα έχουμε πεσμένο αγοραστικό ενδιαφέρον από πλευράς των επενδυτών λόγω εορτών. Άρα, αρκεί κανείς να λύσεις κάποιες (αρκετά πολύπλοκες ομολογουμένως) διαφορικές εξισώσεις ή να προσομοιώσει με υπολογιστή κάποιες εξισώσεις κίνησης.
Το ζήτημα του εάν η εξέλιξη του κόσμου μας υπόκειται σε κάποια νομοτέλεια ή, για να το πούμε πιο απλά, μοιάζει με την εξέλιξη ενός προγράμματος υπολογιστή όπου το κάθε βήμα οδηγεί με μοναδικό τρόπο στο επόμενο, είναι πολύ παλιό και αγγίζει τα όρια μεταξύ φιλοσοφίας και επιστήμης. Η εμφάνιση της κβαντικής φυσικής κατέρριψε πολλά κάστρα του ντετερμινισμού, παρά του ότι μεγάλοι επιστήμονες, όπως ο Einstein, δεν πιστεύουν τελικά σε ένα θεό που «παίζει ζάρια» και θεωρούν ότι και τα κβαντικά φαινόμενα υπόκεινται σε νομοτέλεια που ακόμη δεν έχει ανακαλυφτεί. Κάστρα του ντετερμινισμού είχε γκρεμίσει, άλλωστε, αρκετά νωρίτερα και η πανηγυρική κατάρριψη της δυνατότητας της απεριόριστα ακριβούς προσομοίωσης ενός συνόλου πολύπλοκων εξισώσεων που περιγράφουν ένα φυσικό φαινόμενο: η περίφημη απόδειξη του Henri Poincaré της αδυναμίας πρόβλεψης της κίνησης ενός συνόλου ουράνιων σωμάτων, η οποία και αποτέλεσε τον πρόδρομο της Θεωρίας του Χάους.
Αν αναρωτηθούμε, όμως, με ειλικρίνεια εμείς οι ίδιοι, αν θα θέλαμε να γνωρίζουμε πράγματα όπως αν θα αρρωστήσουμε σοβαρά και τι εξέλιξη θα έχει η ασθένειά μας, αν θα απειλήσει πόλεμος ή κάποια πανδημία, ξανά, τα παιδιά μας, αν κάποτε το παιδί μας θα ξεπεράσει την σοβαρή εκ γενετής πάθησή του λόγω κάποιου ιατρικού επιτεύγματος του μέλλοντος, ακόμη και το πότε ακριβώς θα φύγουμε από τη ζωή. Ίσως να μην θέλαμε να γνωρίζουμε τίποτε από όλα αυτά. Ίσως να θέλουμε να υποβάλουμε, ηθελημένα, τον εαυτό μας στην ψευδαίσθηση ότι θεωρούμε ύπαρξή μας είναι κάτι διαφορετικό από τη φύση και την εξέλιξη των πραγμάτων, ότι βρισκόμαστε σε ένα μετα-επίπεδο, έξω και πάνω από τις εξελίξεις, μακριά από τις οριακές καταστάσεις όπως αυτές που ζούμε κάθε φορά που μία φυσική καταστροφή σκορπά τον τρόμο στους ανθρώπους. Όπως, όμως, καταδεικνύει η ιστορία της ανθρωπότητας, ο άνθρωπος είναι
αναπόσπαστο μέρος της φύσης και η ζωή του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την εξέλιξη του σύμπαντος και τους κτύπους του κοσμικού ρολογιού το οποίο φαίνεται, είτε μη αιτιοκρατικά είτε αιτιοκρατικά, καθιστά βασανιστικά αδύνατη, στην πράξη τουλάχιστον, την ενόραση στο τι του επιφυλάσσει το αύριο. Μην ξεχνάμε όμως και αυτό που είπε ο Einstein «Ο Χρόνος είναι μία ψευδαίσθηση, αλλά όμως είναι μία πολύ επίμονη ψευδαίσθηση». Μπορεί το κοσμικό ρολόι ακόμη και να μην υπάρχει και το μέλλον απλά να περιμένει τον τρόπο που θα το διασχίσουμε ως να ήταν μία σήραγγα απλωμένη μπροστά μας …
