Εάν δώσετε σε έναν ή περισσότερους πίθηκους γραφομηχανές και τους επιτρέψετε να πληκτρολογούν ελεύθερα χωρίς χρονικό φραγμό (για «άπειρο» χρονικό διάστημα), θα μπορέσουν να παραγάγουν, τελικά, όλα τα έργα του Σαίξπηρ;
Το ότι αυτό είναι, πράγματι, εφικτό αναφέρεται ως «Το άπειρο θεώρημα του πιθήκου» και συνδέεται με τον εξελικτικό χαρακτήρα των έμβιων όντων και, ειδικότερα, του ανθρώπινου είδους αλλά και με την εξέλιξη του σύμπαντος. Το θέμα αυτό αναδείχθηκε από τον φυσικό και βιολόγο Thomas Henry Huxley στο βιβλίο του το 1863 με τον τίτλο “Evidence as to Man’s Place in Nature”.
Αυτό το θεώρημα χρησιμοποιείται ως ένα είδος συλλογιστικού εργαλείου για να εξηγήσει την επίδραση της τυχαιότητας και των πιθανοτήτων στην απεριόριστη ποικιλότητα και τα απρόσμενα μοτίβα που μπορούν να προκύψουν από μία τυχαία διαδικασία. Πέρα από τη φιλοσοφική του χρήση, ορισμένοι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει τη συλλογιστική του θεωρήματος αυτού για να εξηγήσουν την επίδραση της πιθανότητας και της τυχαιότητας στο πλαίσιο της εξέλιξης ή των αναρίθμητων μορφών που παρατηρούμε στο σύμπαν, έμψυχο και άψυχο.
Ωστόσο, για πιθήκους που πληκτρολογούν για πεπερασμένο χρονικό διάστημα, οσοδήποτε μεγάλο, τα αποτελέσματα αντιστρέφονται. Για παράδειγμα, αν υπήρχαν τόσοι πίθηκοι όσα τα άτομα στο παρατηρήσιμο σύμπαν οι οποίοι θα ήταν σε θέση να πληκτρολογούν εξαιρετικά γρήγορα για τρισεκατομμύρια φορές τη ζωή του σύμπαντος, η πιθανότητα να προκύψει από την φρενήρη πληκτρολόγηση έστω και μία σελίδα από τα έργα του Σαίξπηρ είναι απίστευτα μικρή. Άρα, δεν μπορεί το σύμπαν μας να είναι αποτέλεσμα τυχαίας δράσης «πιθήκων», όσο θρασείς και φιλόδοξοι και αν είναι αυτοί.
Αυτό, όμως, που φαίνεται να απαντά στο πώς έχει εξελιχθεί το σύμπαν, είναι ο «νόμος της αύξησης των λειτουργικών πληροφοριών». Αυτός ο νόμος ανακύπτει συχνά σε συζητήσεις γύρω από τον ευφυή σχεδιασμό του σύμπαντος, την εξέλιξη αλλά και τη θεωρία της πληροφορίας. Οι υποστηρικτές του ευφυούς σχεδιασμού του σύμπαντος, θεωρούν ότι το επίπεδο λειτουργικών πληροφοριών (πολυπλοκότητα και επίπεδο οργάνωσης), όπως οι δομές DNA και πρωτεϊνών, που προκύπτουν στα βιολογικά συστήματα δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα αποκλειστικά τυχαίων διαδικασιών, όπως είναι η φυσική επιλογή, αλλά απαιτούν έναν ευφυή σχεδιαστή, έναν σοφό Δημιουργό με συνείδηση και βούληση.
Οι υποστηρικτές του ευφυούς σχεδιασμού χρησιμοποιούν τον όρο «νόμος της αύξησης της λειτουργικής πληροφορίας» για να δηλώσουν ότι το περιεχόμενο πληροφορίας (πολυπλοκότητα) στα βιολογικά συστήματα μπορεί να αυξηθεί μόνο μέσω της επίδρασης μιας ευφυούς ύπαρξης.
Οι επικριτές αυτής της θεώρησης υποστηρίζουν ότι η αύξηση της λειτουργικής πληροφορίας που παρατηρείται στα βιολογικά συστήματα μπορεί να εξηγηθεί απλά, μόνο μέσω φυσικών εξελικτικών διεργασιών, όπως η μετάλλαξη, η φυσική επιλογή, η γενετική μετατόπιση καθώς και άλλων φυσικών μηχανισμών. Ισχυρίζονται ότι η παρατηρούμενη αύξηση της πολυπλοκότητας και των λειτουργικών πληροφοριών δεν είναι αποτέλεσμα μιας εξωτερικής ευφυούς δύναμης, αλλά μπορεί να εξηγηθεί στο πλαίσιο της εξελικτικής βιολογίας.
Στο εξαιρετικό βιβλίο “The Blind Watchmaker», ο εξελικτικός βιολόγος Richard Dawkins διερευνά, εξηγεί και υποστηρίζει σθεναρά την θεωρία της εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής. Ο τίτλος του βιβλίου αποτελεί μια μεταφορική αναφορά στην ιδέα ότι η πολυπλοκότητα των ζωντανών οργανισμών μπορεί να εξηγηθεί από την αθροιστική επίδραση μιας αλυσίδας μικρών βημάτων φυσικής επιλογής που ενεργεί για μεγάλες χρονικές περιόδους η οποία δεν προϋποθέτει την ύπαρξη ενός Δημιουργού με σκοπό και βούληση (ένας «τυφλός ωρολογοποιός», δηλαδή, δεν έχει συνείδηση ή γνώση των σχεδίων που δημιουργεί).
Στο ίδιο αυτό πλαίσιο κινείται η θεωρία που πρόσφατα παρουσιάστηκε στο περιοδικό PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences), ως η θεωρία «των πάντων» (“On the roles of function and selection in evolving systems”).
Η θεωρία αυτή προτείνει έναν νέο νόμο για την εξέλιξη του σύμπαντος που υποστηρίζει ότι οι λειτουργικές πληροφορίες ενός συστήματος θα αυξηθούν (δηλαδή, το σύστημα θα εξελιχθεί) εάν πολλές διαφορετικές διαμορφώσεις του συστήματος υποβληθούν σε επιλογή για μία ή περισσότερες λειτουργίες (δηλαδή ικανότητες για επιβίωση).
Ο νόμος ισχύει για συστήματα που αποτελούνται από πολυάριθμα συστατικά στοιχεία, όπως άτομα, μόρια και κύτταρα, τα οποία μπορούν να διευθετηθούν και να αναδιαταχθούν, επαναληπτικά, με την πάροδο του χρόνου, λαμβάνοντας πολλαπλές, διαφορετικές, διαμορφώσεις.
Ο νόμος λέει ότι αυτές οι διαμορφώσεις επιλέγονται με βάση τη λειτουργίκότητά τους και ότι μόνο μερικές από αυτές επιβιώνουν, εξελίσσοντας το σύστημα. Επεκτείνοντας, ουσιαστικά, την θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου, οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι ακόμη και τα μη ζωντανά συστήματα, που δεν βασίζονται στην μεταβίβαση γενετικών χαρακτηριστικών, μπορούν και εξελίσσονται όταν μια νέα διαμόρφωση των συστατικών τους στοιχείων οδηγεί σε βελτιωμένη λειτουργικότητα και εμφανίζει πλεονέκτημα των άλλων διαμορφώσεων. Ένα παράδειγμα τέτοιου πλεονεκτήματος είναι η σταθερότητα μιας διαμόρφωσης ή η νεοτερικότητά της που προσδίδει στο όλο σύστημα κάποιο πλεονέκτημα επιβίωσης.
Όπως διαφαίνεται, η επικρατούσα επιστημονική άποψη υποστηρίζει την θεώρηση ότι οι φυσικοί μηχανισμοί, όπως η εξέλιξη μέσω της φυσικής επιλογής, μπορούν να εξηγήσουν την παρατηρούμενη αύξηση στις λειτουργικές πληροφορίες στα έμβια (αλλά και μη έμβια) συστήματα χωρίς να απαιτείται η συμμετοχή ενός ευφυούς σχεδιαστή.
Αφήνοντας, όμως, και ένα περιθώριο για όλες τις απόψεις, ας μην ξεχνάμε ότι ένας νόμος εξηγεί το πώς λειτουργεί η φύση, το οποίο είναι αρκετό για την επιστήμη, όχι το γιατί λειτουργεί με τον τρόπο που περιγράφει ο νόμος. Ίσως, όμως, το «γιατί» να απαιτεί ακριβώς αυτή την «ευφυία» που προϋποθέτει η άλλη θεώρηση. Το ερώτημα του πώς εξελίσσεται το σύμπαν και γιατί εξελίσσεται με τους νόμους που η επιστήμη έχει ανακαλύψει παραμένει βασανιστικά ανοικτό …
ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ
