Οι αρχαία Αιγύπτιοι κατέγραφαν τους εφιάλτες τους, τα όνειρά τους και έψαχναν μία εξήγηση για αυτά. Και όχι με τον τρόπο που το έκανε ο Φρόιντ.
Άλλοι βλέπουν ότι ακόμη δίνουν πανελλήνιες, άλλοι ότι ξαναμπαίνουν στον στρατό ή ότι εμφανίζονται γυμνοί στη δουλειά τους, και γενικά για όλους υπάρχει ένας εφιάλτης που να τους σηκώνει στη μέση της νύχτας και να τους κάνει να ανάβουν το φως ιδρωμένοι. Ωστόσο, ο αρχαιότερος εφιάλτης που έχει καταγραφεί ποτέ ήταν κάτι πολύ πιο απλό και δεν αφορούσε τίποτα περισσότερο από ένα έντονο κοίταγμα.
Γύρω στο 2100 π.Χ., ένας Αιγύπτιος ονόματι Χένι έγραψε ένα γράμμα προς τον νεκρό πατέρα του, ζητώντας του να τον βοηθήσει σχετικά με έναν εφιάλτη που έβλεπε. Ο Χένι περιέγραψε πώς στα όνειρά του ο Σένι, δηλαδή ο υπηρέτης του νεκρού πια πατέρα του, εμφανίζεται και τον κοιτάζει επίμονα. Σε μια προσπάθειά του να ανακουφίσει την μάλλον ένοχη συνείδηση του, ο Χένι αναφέρθηκε στο πώς κακομεταχειριζόταν τον Σένι, αλλά ισχυρίστηκε ότι δεν ήταν ο πρώτος που τον κακοποίησε.
Μεταξύ άλλων, ο Χένι παρακάλεσε τον πατέρα του το εξής: “Μην του επιτρέψεις να μου κάνει κακό”.
Αυτό το γράμμα του Χένι είναι μια από τις πρώτες αναφορές σε όνειρα που βρέθηκαν στα 20 περίπου μη βασιλικά “Γράμματα προς τους νεκρούς”. Γραμμένα σε πάπυρους ή πάνω σε αγγεία, αυτά τα γράμματα συνήθως αφήνονταν στους τάφους νεκρών συγγενών, και συχνά περιλάμβαναν αιτήματα για χάρες, όπως να τερματιστεί μία κτηματική διαφορά ή να γεννηθεί ένα παιδί.
ΞΥΠΝΗΜΑΤΑ
Οι Αιγύπτιοι έδιναν μεγάλη αξία στα όνειρα και τα θεωρούσαν ως έναν τρόπο πρόσβασης σε έναν άλλον κόσμο κάπως αθέατο, που κρυβόταν κάπου μακριά απ’ την ανθρώπινη κατανόηση. Γι’ αυτό ήταν και οι πρώτοι που έγραψαν το πρώτο εγχειρίδιο της ιστορίας για την ερμηνεία των ονείρων και οι πρώτοι που κατέγραψαν τα όνειρα και τους εφιάλτες των ανθρώπων.
Η πιο κοινή λέξη για το “όνειρο” ήταν το ουσιαστικό “resut”, το οποίο σημαίνει “ξύπνημα”. Δεν υπήρχε ρήμα για το ονειρεύομαι και δεν ήταν μία ενεργητική πράξη αλλά μία παθητική, κάτι που θα έπρεπε να παρατηρηθεί.
Ταξιδεύοντας μέσα από την πύλη του ύπνου, οι Αιγύπτιοι ονειροπόλοι “ξύπνούσαν” σε έναν άλλο κόσμο που υπήρχε μεταξύ της μετά θάνατον ζωής και της καθημερινότητας. Σε αυτόν τον χώρο, μπορούσαν να επικοινωνήσουν με τους θεούς και τους νεκρούς τους.
“Σε αντίθεση με τις σύγχρονες αντιλήψεις για τη φύση ενός ονείρου, οι Αιγύπτιοι δεν είχαν κάποια ψυχολογική εξήγηση για αυτό”, είπε η Κάσια Σπάκοφσκα στο National Geographic, συγγραφέας του βιβλίου “Behind Closed Eyes: Dreams and Nightmares in Ancient Egypt”.
Τα όνειρα δεν είχαν σκοπό να δώσουν μια εικόνα για το τι βρίσκεται μέσα στην ψυχή του ανθρώπου που κοιμόταν, δεν ερμηνεύονταν δηλαδή όπως σήμερα. Αντίθετα, οι Αιγύπτιοι τα έβλεπαν ως οιωνούς για το παρόν και το μέλλον τους.
ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Οι Φαραώ χρησιμοποιούσαν συχνά προς όφελός τους αυτόν το δέος που έτρεφαν για τα όνειρα οι υπήκοοί τους. Ένα από τα πιο διάσημα κείμενα σχετικά με τα όνειρα είναι “Οι Οδηγίες του Αμενεμχάτ Α’”, που γράφτηκε τον 20ο αιώνα π.Χ. Αυτό το ποίημα περιγράφει ένα όνειρο του Φαραώ Σενουσρέτ, ο οποίος βλέπει το φάντασμα του δολοφονημένου πατέρα του. Ο νεκρός βασιλιάς αποκαλύπτει τις άθλιες λεπτομέρειες του θανάτου του και δίνει συμβουλές στον γιο του για το πώς να κυβερνά καλά. Είτε το ποίημα είναι αληθινό είτε όχι, ο Σενουσρέτ επέλεξε σοφά ένα όνειρο για να μεταφέρει ένα μήνυμα που εξυμνούσε τον πατέρα του και νομιμοποιούσε την απόκτηση του θρόνου.
Κατά τη διάρκεια του λεγόμενου Νέου Βασιλείου (1550-1069 π.Χ.), μιας εποχής απαράμιλλου πλούτου και δύναμης για την Αίγυπτο, οι Φαραώ ονειρεύονταν θεούς, οι οποίοι τους έφερναν σημαντικά μηνύματα για τη βασιλεία τους. Τώρα βέβαια όταν τα εξετάζει κανείς από απόσταση καταλαβαίνει ότι αυτά τα όνειρα μάλλον εξυπηρετούσαν προπαγανδιστικούς σκοπούς ενισχύοντας το στάτους τους. Για παράδειγμα, τον Αμενχοτέπ Β’ και τον Μερνεφθά υποτίθεται ότι τους επισκέφθηκαν θεοί που τους έδωσαν δύναμη στη μάχη.
Το πιο διάσημο βασιλικό όνειρο είναι ίσως πιο γνωστό επειδή αφορούσε τη Μεγάλη Σφίγγα. Στα τέλη του 15ου αιώνα π.Χ., ο νεαρός πρίγκιπας Τούθμωσις κυνηγούσε κάπου κοντά στη Μεγάλη Σφίγγα, η οποία σημειωτέον κατασκευάστηκε περίπου χίλια χρόνια πριν από τη γέννησή του. Ο Τούθμωσις υποτίθεται ότι κάθισε στην σκιά της για να ξεκουραστεί αλλά τελικά αποκοιμήθηκε. Άρχισε τότε να ονειρεύεται ότι του εμφανίστηκε ο θεός Ρα, ο οποίος του ζήτησε να καθαρίσει την άμμο από τη Σφίγγα.
Αν το έκανε, τότε θα γινόταν φαραώ. Αφού ικανοποιήθηκε το αίτημα του θεού, η προφητεία εκπληρώθηκε.
Ο Τούθμωσις γιόρτασε την άνοδό του στην εξουσία με το να χαραχτεί το όνειρο του σε μια στήλη -την “Dream Stela”- και να τη τοποθετήσει ανάμεσα στα πόδια της Σφίγγας. Οι ιστορικοί δεν είναι σίγουροι πώς ακριβώς αυτός ο φαραώ ήρθε στην εξουσία, επομένως το όνειρο στο οποίο ο θεός του μίλησε απευθείας μπορεί να χρησιμοποιήθηκε για να βοηθήσει στη νομιμοποίηση του δικαιώματός του στο θρόνο.
ΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΤΩΝ ΟΝΕΙΡΩΝ
Μπορεί οι Φαραώ να χρησιμοποιούσαν τη δύναμη των ονείρων για να εδραιώσουν την εξουσία τους αλλά οι καθημερινοί άνθρωποι στην Αίγυπτο έψαχναν τρόπους για να αποκρυπτογραφήσουν όσα έβλεπαν στον ύπνο τους. Ένας τέτοιος οδηγός ήταν και το “Εγχειρίδιο των Ονείρων”, γραμμένο γύρω στο 1220 π.Χ. Αν και λείπουν κομμάτια του έργου, αυτά που σώζονται μας δίνουν μία καλή ιδέα του τι περιείχε. Μέσα στις σελίδες του, πρώτα παρατίθενται 139 όνειρα που ερμηνεύονται ως καλοί οιωνοί και ακολουθούν άλλα 83 που όμως ερμηνεύονται ως προάγγελοι κακών.
Για παράδειγμα, το εγχειρίδιο γράφει ότι “αν κάποιος δει τον εαυτό του νεκρό, αυτό είναι καλό. Τον περιμένει μια μεγάλη ζωή”.
Το “Εγχειρίδιο Ονείρων” αποκαλύπτει μεταξύ άλλων και ποια θέματα απασχολούσαν τους καθημερινούς ανθρώπους εκείνης της εποχής. “Μας διαφωτίζουν σχετικά με τις ανησυχίες του μέσου Αιγύπτιου, καθώς είναι σαφές ότι αυτά τα βιβλία δεν προορίζονταν μόνο για τις ελίτ”, είπε η Σπάκοφσκα.
Και δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλά από αυτά -οικονομικά ζητήματα, προβλήματα στον γάμο ή την υγεία τους- είναι σχεδόν ίδια με όσα απασχολούν και τους ανθρώπους του σήμερα.
