Ξεκίνησε το 2001 ως ένα ακρωνύμιο το οποίο εφηύρε ο Τζιμ Ο’Νιλ, τότε στην Goldman Sachs, ως συμβουλή προς επενδυτές για τις αναδυόμενες οικονομίες που υπόσχονταν μεγάλες αποδόσεις: Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα. Το 2009 οι εν λόγω χώρες συγκρότησαν μια πραγματική ομάδα, πραγματοποιώντας την πρώτη τους σύνοδο κορυφής στο Εκατερίνμπουργκ. Δύο χρόνια αργότερα, έμελλε να προστεθεί άλλο ένα γράμμα στο ακρωνύμιο (το S της Νοτίου Αφρικής) και άλλο ένα μέλος στην ομάδα, η οποία σηματοδοτούσε την επέκτασή της στην αφρικανική ήπειρο.
Όμως από την Πρωτοχρονιά και μετά οι χώρες BRICS είναι πλέον δέκα, με την εισδοχή, όπως αποφασίστηκε πέρσι στη Σύνοδο του Γιοχάνσεμπουργκ, του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, της Αιγύπτου και της Αιθιοπίας. Η ομάδα, που προβάλλει ως αντίπαλο δέος στην G7, διεισδύει πλέον στη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβάνοντας στους κόλπους της παραδοσιακούς συμμάχους της Δύσης, που πλέον εκδηλώνουν τάσεις αυτονομίας και πάντως ελέγχουν μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής υδρογονανθράκων.
Εφεξής οι χώρες BRICS αντιπροσωπεύουν αθροιστικά το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού, το ένα τρίτο της στερεάς επιφάνειας της Γης, το 42% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου, καθώς και συνολικό ΑΕΠ ύψους 29,82 τρισ. δολαρίων, έχοντας ξεπεράσει με όρους αγοραστικής ισοδυναμίες την G7. Δύο δεκαετίες κάνουν λοιπόν μεγάλη διαφορά, σε έναν ταχέως μεταλλασσόμενο κόσμο.
Ραντεβού στο Καζάν
Η διεύρυνση της ομάδας BRICS συμπίπτει με την έναρξη της ρωσικής προεδρίας, η οποία δεν κρύβει τις φιλοδοξίες της, ευελπιστώντας να ανακοινώσει στη Σύνοδο του Καζάν το φθινόπωρο την έλευση και άλλων κρατών-μελών, με το Βιετνάμ, την Ινδονησία, την Αλγερία, τη Βενεζουέλα και το Καζαχστάν να αποτελούν τις ισχυρότερες υποψηφιότητες, προφανώς στην κατεύθυνση συγκρότησης μιας πολυμερούς υπερδύναμης στον χώρο της ενέργειας και των πρώτων υλών.
Βέβαια, όπως έδειξαν και οι περσινές δύσκολες διαβουλεύσεις στο Γιοχάνεσμπουργκ, όπου το κάθε μέλος προωθούσε διαφορετικές κατευθύνσεις διεύρυνσης, το “εισιτήριο” για το κλαμπ μπορεί να κρύβει εκπλήξεις.
Μία από αυτές, άλλωστε, προοριζόταν να μετατρέψει την “Ομάδα των 11” σε “Ομάδα των 10” προτού καν αυτή συγκροτηθεί επισήμως. Η εκλογική νίκη του ιδιόμορφου υπερφιλελεύθερου Χαβιέρ Μιλέι στα τέλη του 2023 σήμανε την απόκρουση από τον νέο πρόεδρο της Αργεντινής, με μια λακωνική ανακοίνωση, της πρόσκλησης που είχε εξασφαλίσει η χώρα του στην Ομάδα BRICS, έπειτα από κοπιώδεις προσπάθειες του Βραζιλιάνου προέδρου Λούλα ντα Σίλβα, ώστε να ενισχυθεί η εκπροσώπηση της Λατινικής Αμερικής.
Υπάρχουν και άλλα παράδοξα, τα οποία υπογραμμίζουν τον ετερόκλητο χαρακτήρα της συνάθροισης των Δέκα. Λ.χ., ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει αυτοπροσώπως τη Σύνοδο του Γιοχάνεσμπουργκ τον Αύγουστο, λόγω της προσυπογραφής από τη Νότιο Αφρική της ιδρυτικής πράξης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, το οποίο, ως γνωστόν, έχει απαγγείλει κατηγορίες εναντίον του Ρώσου προέδρου. (Η θερμότατη υποδοχή που του επεφύλαξαν, πάντως, στα τέλη του 2023 η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ ήταν η απόδειξη του ότι ο Πούτιν έχει “αποδράσει” από τη διεθνή απομόνωση.)
Και αν μεν η παρουσία της Σαουδικής Αραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων ή της Αιγύπτου, από τη μια, και του Ιράν, από την άλλη, υπενθυμίζει πολύ πρόσφατες συγκρούσεις που διαπέρασαν όλη τη Μέση Ανατολή, χρωματισμένες από τη διαίρεση σουνιτών-σιιτών, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η διαμεσολαβημένη από την Κίνα επαναπροσέγγιση Ριάντ-Τεχεράνης, που ανακοινώθηκε τον περασμένο Μάρτιο στο Πεκίνο, έκλεισε το κεφάλαιο αυτό των αντιπαραθέσεων.
Κίνδυνος ακόμα και πολέμου
Όμως μεταξύ των μελών της διευρυμένης Ομάδας BRICS παραμονεύει ακόμα και ο κίνδυνος ένοπλης σύρραξης, όπως είναι η περίπτωση της Αιγύπτου και της Αιθιοπίας, λόγω της διαφοράς τους για την κατασκευή γιγαντιαίου αιθιοπικού υδροηλεκτρικού φράγματος στον Άνω Νείλο. Μάλιστα, τα τελευταία 24ωρα οι σχέσεις των δύο χωρών επιδεινώθηκαν έτι περαιτέρω, μετά την πρωτοβουλία της Αιθιοπίας να συνάψει συμφωνία για την απόκτηση πρόσβασης στην Ερυθρά Θάλασσα και λιμενικών διευκολύνσεων με τη Σομαλιλάνδη, αποσχισμένο, μη διεθνώς αναγνωρισμένο τμήμα της Σομαλίας, χώρας-μέλους του Αραβικού Συνδέσμου.
Το τι μπορεί κατά τα λοιπά να φέρνει πιο κοντά χώρες με τόσο διαφορετική φυσιογνωμία και στοχοθεσία δεν είναι, πάντως, δύσκολο να απαντηθεί. Πρόκειται για το όραμα του “πολυκεντρικού κόσμου”, το οποίο θα τους επιτρέψει να αποκτήσουν βαθμούς ελευθερίας έναντι της έως τώρα ηγεμονεύουσας Δύσης, αντίστοιχους προς το αυξανόμενο οικονομικό (και όχι μόνο) ειδικό τους βάρους. Το γεγονός, άλλωστε, ότι η Ομάδα BRICS λειτουργεί, παρά την τεράστια διαφορά των δημογραφικών, στρατιωτικών και οικονομικών μεγεθών (λ.χ. από τον κινεζικό κολοσσό μέχρι την πενόμενη, πλην πολλά υποσχόμενη Αιθιοπία), με βάση την αρχή της ομοφωνίας καθιστά την εν λόγω σύμπραξη θελκτική για τα συμμετέχοντα κράτη. Πρόκειται για μια πραγματιστική άσκηση σύμπτωσης συμφερόντων, αντίθετα από τις συνεχείς επικλήσεις της Δύσης σε “αρχές και αξίες”, οι οποίες συνήθως μεταφράζονται και σε πιέσεις για την εσωτερική πολιτική διαρρύθμιση των συμμάχων και εταίρων.
Στην πραγματικότητα, μοιάζει σαν οι κατεξοχήν δυνάμεις της “παραγωγικής οικονομίας” να συσπειρώνονται έναντι της χρηματοπιστωτικοποιημένης Δύσης, σε έναν μαραθώνιο που διαπλέκεται με λοιπά σχέδια ολοκλήρωσης, όπως οι κινεζικοί “Δρόμοι του Μεταξιού”, η Ευρασιατική Ένωση, ο OPEC+ κ.ο.κ.
Με το βλέμμα στα ρωσικά αποθεματικά
Αλλά αν κάτι κατεξοχήν επιτάχυνε την αναζήτηση από πλευράς των Δέκα (και όσων μέλλει να προστεθούν) “χώρων ελευθερίας” είναι κατεξοχήν η επιλογή των ΗΠΑ να “οπλοποιήσουν” το δολάριο, καταφεύγοντας ολοένα και συχνότερα σε κυρώσεις με διεκδικούμενη εξωεδαφική δικαιοδοσία εναντίον χωρών με τις οποίες υπάρχει (γεω)πολιτικός ή οικονομικός ανταγωνισμός. Δεν είναι τυχαίο ότι Ρωσία και Κίνα κατάφεραν να διεξάγουν πλέον το 90% του διμερούς εμπορίου τους εκτός δολαρίου.
Και κορύφωση αυτής της τακτικής πρόκειται να αποτελέσει η απόφαση που αναμένεται να λάβει τον Φεβρουάριο η G7 για κατάσχεση υπέρ της Ουκρανίας των ρωσικών στοιχείων ενεργητικού τοποθετημένων σε δυτική δικαιοδοσία (ανάμεσά τους και 300 δισ. αποθεματικών της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας) που παραμένουν δεσμευμένα από το ξέσπασμα του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Μια τέτοια κίνηση οριακής νομιμοποίησης θα αποτελέσει βόμβα στα θεμέλια της αρχής του σεβασμού της ιδιοκτησίας και οπωσδήποτε λειτουργεί ήδη ως σήμα συναγερμού για χώρες με μεγάλα αποθεματικά, τα οποία κάλλιστα στο μέλλον θα μπορούσαν να απειληθούν για πολιτικούς λόγους. Η στάση των μοναρχιών του Περσικού Κόλπου γίνεται έτσι περισσότερο κατανοητή.
