Τα Άγραφα, εκτός από οροσειρά της Κεντρικής Ελλάδας, η οποία αποτελεί τη νοτιότερη απόληξη της Πίνδου, είναι και ένα μικρό χωριό σκαρφαλωμένο σε μια απότομη πλαγιά. Τα Άγραφα ως βουνά τα διακρίνουμε στα Ευρυτανικά και στα Θεσσαλικά, στη συγκεκριμένη περίπτωση μας ενδιαφέρουν τα πρώτα. Τα Ευρυτανικά Άγραφα λοιπόν, σε αντίθεση με το κάπως πιο ήπιο ανάγλυφο των Θεσσαλικών, είναι δύσβατα, γεμάτα ψηλές κορυφές, βαθιές χαράδρες και πυκνά δάση μακεδονικής κυρίως ελάτης, η οποία αναμειγνύεται με μαυρόπευκα, βελανιδιές, καστανιές, οξιές και σφενδάμια. Τα πυκνά αυτά δάση, με τη σειρά τους, κρύβουν μια πλούσια άγρια ζωή, όπως χρυσαετούς, γερακίνες, λύκους, αρκούδες, ζαρκάδια, νυφίτσες, ασβούς, αλεπούδες, χελώνες και πολλά ακόμα, που είναι πολύ πιθανό να τα συναντήσετε στο διάβα σας. Η πιο ψηλή τους κορυφή είναι η Καράβα, που φτάνει στα 2.184 μέτρα, ενώ είναι πολλές οι κορυφές τους που ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα.
Το ανάγλυφο των Αγράφων συμπληρώνεται και από τρία ποτάμια, τον Αχελώο, τον Αγραφιώτη και τον Ταυρωπό, ενώ δεν λείπουν και οι λίμνες, όπως η φυσική Στεφανιάδα (που δημιουργήθηκε το 1963 ύστερα από κατολίσθηση), αλλά και οι μεγαλύτερες τεχνητές, όπως η Πλαστήρα, η Σμοκόβου και η Κρεμαστών, στις απολήξεις των βουνών. Από τα παραπάνω καταλαβαίνετε πως αυτή η περιοχή της Ελλάδας έχει πολλή ομορφιά και μάλιστα άγρια, και η καλύτερη εποχή για να τη γνωρίσετε είναι από το τέλος της άνοιξης μέχρι το φθινόπωρο. Τον χειμώνα η ζωή εκεί είναι δύσκολη. Δεν είναι τυχαίο ότι οι κάτοικοι συνηθίζουν να ξεχειμωνιάζουν στα πεδινά της Θεσσαλίας, της Ευρυτανίας και της Βοιωτίας.
Πρώτοι κάτοικοι της περιοχής θεωρούνται οι Δόλοπες, αρχαία φυλή που εξαφανίστηκε στη μετά Χριστόν εποχή. Στη συνέχεια, στις πλαγιές των Αγράφων εγκαταστάθηκαν Σλάβοι, οι οποίοι αφομοιώθηκαν πλήρως από τους Έλληνες ντόπιους, ενώ στην πορεία οι οικισμοί που δημιουργήθηκαν αποτελούνταν από Βλάχους και αργότερα από Σαρακατσάνους. Αυτά για την ευρύτερη περιοχή.
Το ίδιο το χωριό των Αγράφων τώρα είναι μικρό και σε υψόμετρο 880 μέτρων, στην πλαγιά του βουνού Κουκουρούντζος, και αγναντεύει μια συγκλονιστική θάλασσα από ψηλές βουνοκορφές. Μπορεί να μην έχει την ομορφιά των πετρόκτιστων χωριών του Ζαγορίου ή της Αρκαδίας, έχει όμως μια απόκοσμη γοητεία χάρη στη μοναδικής ομορφιάς άγρια φύση που σε σαγηνεύει και, ειλικρινά, δεν είναι για όλους. Εδώ θα αισθανθείτε μικροί μπροστά σε αυτό το μεγαλείο της φύσης, στο άγριο τοπίο και τη μοναξιά που αυτό φέρνει. Είναι όμως μια εμπειρία ζωής να ανεβείτε ως εκεί και να αγναντέψετε το λιβάδι αυτό από τις ψηλές κορυφές, άλλες γεμάτες δέντρα και άλλες σπάνιες, με βράχια που κάπου κάπου φιλοξενούν λίγα αγριολούλουδα.
Αν θέλετε να απολαύσετε την απόλυτη ηρεμία και την απομόνωση, το χωριό των Αγράφων είναι το καλύτερο μέρος. Εδώ απουσιάζουν οι ήχοι από τα αυτοκίνητα και τις μηχανές, από τα λεωφορεία και τις κόρνες, από τις μουσικές και τις φωνές. Εδώ, όλοι οι ήχοι είναι αυτοί της φύσης, ο άνεμος που περνά ανάμεσα στα δέντρα και τα σπίτια, το τραγούδι των μπούφων, και το αλύχτισμα των αλεπούδων.
Για να φτάσετε, χρειάζεστε περίπου 4,5 με 5 ώρες από την Αθήνα, σε έναν δρόμο που μετά το Καρπενήσι δυσκολεύει, με μπόλικες στροφές και ανηφόρες, ενώ τα τελευταία 5 χλμ. περίπου είναι βατός χωματόδρομος. Ωστόσο, η διαδρομή από τη Σπερχειάδα και μετά είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα και όμορφη, με καταπράσινη φύση και τρεχούμενα νερά, μάλιστα, κάποια στιγμή θα βρεθείτε να οδηγείτε πλάι πλάι με τον Αγραφιώτη ποταμό. Στο άνοιγμα του δρόμου, στο ύψος του μικρού ναού της Αγίας Βαρβάρας, μπορείτε να σταματήσετε για να ξεμουδιάσετε και να περπατήσετε κοντά στον Αγραφιώτη, που ανάλογα με την εποχή διαφέρει και στην ποσότητα του νερού. Λίγο πριν την είσοδο στο χωριό κάντε μια στάση στο Πετρογέφυρο, ένα παμπάλαιο μονότοξο γεφύρι, πνιγμένο στη φύση, που στέκει εκεί από το 1600.
Το χωριό, όπως είπαμε, είναι μικρό και μπορείτε να το γυρίσετε σχεδόν όλο σε μια μέρα. Να τριγυρίσετε στις γειτονιές με τα παλιά πέτρινα σπίτια και τα πιο σύγχρονα, όλα με κόκκινες κεκλιμένες κεραμοσκεπές για να γλιστρά το χιόνι, με μικρές αυλές, και να σταθείτε στην πλατεία με το μεγάλο πλατάνι. Να ξαποστάσετε στις βρύσες και να επισκεφθείτε την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του 1590, με τις τοιχογραφίες του 1608, τις οποίες φιλοτέχνησε ο ιερέας Δροσινός από το Φανάρι – αξιοσημείωτο είναι ότι ο ναός, το 1878, λόγω κατολίσθησης, μετακινήθηκε χωρίς να υποστεί ζημιά. Περπατήστε μέχρι τον πέτρινο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου του 1898, τους όμορφους ναούς του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Παντελεήμονα, καθώς και το μικρό πέτρινο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου λίγο έξω από το χωριό. Όμορφη βόλτα είναι και μέχρι το άγαλμα του Κατσαντώνη, πολέμαρχου των Ελλήνων κλεφταρματολών και ήρωα της προεπαναστατικής Ελλάδας, που έχει συνδέσει το όνομά του με την περιοχή.
Μπείτε στο αυτοκίνητο και κατεβείτε προς το Νερόμυλο, στο δρόμο για το Καρπενήσι, όπου γίνεται ιχθυοκαλλιέργεια πέστροφας, ή επισκεφθείτε το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας στα Πετρίλια, που χρονολογείται από τον 17ο αιώνα. Για να φθάσετε στη μονή θα οδηγήσετε περίπου 25 χλμ. σε κατά τόπους δύσκολο χωματόδρομο και θα χρειαστείτε σχεδόν μια ώρα, ίσως και λίγο παραπάνω. Η διαδρομή, όμως, είναι συγκλονιστική, με δυνατές εναλλαγές, καθώς θα περάσετε από τη φαλακρή, λόγω υψομέτρου, πλαγιά των βουνών και στη συνέχεια θα μπείτε σε ένα υπέροχο δάσος από έλατα. Στην επιστροφή, εάν έχετε χρόνο, κάντε και μια παράκαμψη στον πολύ μικρό οικισμό Καμάρια, που το χειμώνα ερημώνει, στα 1.470 μέτρα υψόμετρο, για να απολαύσετε υπέροχη θέα.
Θυμάμαι στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 το χωριό δεν είχε ρεύμα, μοναχά ένα τηλέφωνο στον μικρό φούρνο ενώ οι στέρνες και οι ποτίστρες, που γέμιζαν κρυστάλλινο νερό που κατέβαινε από το βουνό, ήταν γεμάτες με καρπούζια, ντομάτες, δοχεία με τυριά κ.ά. καθώς όπως ήταν φυσικό ψυγείο δεν υπήρχε. Τα παιδιά βγαίναμε έξω και παίζαμε κυνηγητό και πιάναμε μπαμπακάκια (γυρίνους) στα τρεχούμενα νερά όσο οι μεγάλοι καθόντουσαν στις αυλές με καφέ ή τσίπουρο, οι επισκέπτες, γιατί οι ντόπιοι είχαν να φροντίσουν για τις καθημερινές δουλειές.
Όσοι τώρα διαθέτετε 4Χ4 αξίζει να πάτε και μέχρι το «Μνημείο Εμφυλίου στη Νιάλα» στα 2.000 μέτρα υψόμετρο. Στο σημείο αυτό τον Απρίλιο του 1947 αντάρτες και στρατιώτες βρέθηκαν νεκροί, αγκαλιασμένοι στις ίδιες σκηνές σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τη χιονοθύελλα χωρίς δυστυχώς να το καταφέρουν. Στη μνήμη τους έχουν μπει δυο μαρμάρινες πλάκες η μια αναγράφει «Στη θέση αυτή έπεσαν χτυπημένοι από φοβερή χιονοθύελλα αντάρτες του ΔΣΕ, στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού και άμαχοι πολίτες στις 12/4/1947» και η άλλη «Διαβάτη που περνάς άφησε εδώ ένα λουλούδι για όλους τους αδικοχαμένους του εμφυλίου». Η διαδρομή είναι σε δύσκολο χωματόδρομο σε πολλά σημεία στενό και χρειάζεται εξαιρετική προσοχή, ωστόσο η θέα και το τοπίο είναι σκέτη μαγεία. Η διαδρομή γίνεται από τα τέλη της άνοιξης μέχρι και το φθινόπωρο αλλά εξαρτάται πάντα από την κατάσταση του δρόμου και τις καιρικές συνθήκες γιατί μιλάμε για 2.000 μέτρα υψόμετρο. Αξίζει να συνεχίσετε προς το πέτρινο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου που είναι μετά το μνημείο, στο σημείο που ο χωματόδρομος συναντιέται με τον ασφάλτινο δρόμο για Βραγγιανά.
Η περιοχή διαθέτει και όμορφες διαδρομές για πεζοπορίες όπως αυτή που φθάνει στην κορυφή Κουκουρούντζος αλλά θα χρειαστεί πλησιάζοντας να σκαρφαλώσετε για να τη φθάσετε, ή αυτή προς τη Νιάλα. Μπορείτε επίσης να κάνετε και διάσχιση του φαραγγιού του Ασπρορέματος από τον ομώνυμο οικισμό μέχρι τα Επινιανά και να πάτε στην Τρύπα του Αγραφιώτη ή Τρύπα Όσκλιανη. Όλα αυτά, βέβαια, καιρού επιτρέποντος, ιδίως για την Τρύπα του Αγραφιώτη, συνιστάται να γίνονται από την άνοιξη και μετά.
Προϊόντα που αξίζει να πάρετε μαζί σας φεύγοντας από τα Ευρυτανικά Άγραφα
Φεύγοντας από τα Ευρυτανικά Άγραφα, αξίζει να πάρετε μαζί σας γεύσεις που κλείνουν μέσα τους την αυθεντικότητα του τόπου. Παραδοσιακές πίτες, όπως η χορτόπιτα, ο πλαστός με καλαμποκάλευρο και η τραχανόπιτα, είναι γεμάτες αρώματα από ντόπια υλικά. Δοκιμάστε το κατσικάκι, μαγειρεμένο με τον τρόπο που ξέρουν οι ντόπιοι, και την άγρια πέστροφα από τον Αγραφιώτη ποταμό, που ξεχωρίζει για τη νοστιμιά της. Μην παραλείψετε το ζυμωτό ψωμί, αλειμμένο με φρέσκο κατσικίσιο βούτυρο και ελατίσιο μέλι ή με μαλακό τυρί που λιώνει στο στόμα. Στη βαλίτσα σας χωρούν τυριά όπως η φέτα, η μυζήθρα και το τσαλαφούτι, μαζί με κερήθρα και αγνό μέλι ελάτης, ντόπια κάστανα, καρύδια και φασόλια. Αξίζει να προμηθευτείτε ακόμα φρούτα εποχής, όπως κεράσια, σύκα Βαρβαριάδας, κυδώνια και ρόδια, όπως και τα γλυκά του κουταλιού από κεράσι, αχλάδι ή σύκο. Συμπληρώστε την εμπειρία με λικέρ και μαρμελάδες από κράνα, βατόμουρα και καρύδια, αλλά και ένα μπουκάλι τσίπουρο χωρίς γλυκάνισο για αυθεντική γεύση. Τέλος, το τσάι του βουνού, το τίλιο και το μελισσόχορτο θα σας θυμίζουν τις μυρωδιές των Αγράφων σε κάθε ζεστή, ανακουφιστική γουλιά.
