Κάπου μεταξύ στον Μαραθώνα και το Γραμματικό υπάρχει ένας ξεχωριστός λόφος που αγναντεύει τη Θάλασσα! Εδώ λένε γεννήθηκε η Ωραία Ελένη, εδώ επίσης ήταν ένα πολύ σημαντικό φρούριο κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Ένα μέρος ιστορικό που λίγοι ξέρουν και επισκέπτονται στην Αττική. Ανάλογο οικιστικό σύνολο σε τόσο καλή κατάσταση και έκταση, δεν υπάρχει στην Αττική και αν αυτός ο αρχαιολογικός χώρος ήταν λίγο πιο κοντά στην Αθήνα, είναι σίγουρο ότι θα δεχόταν ορδές τουριστών.
Τα αρχαία ιερά της Νεμέσεως και της Θέμιδος
Το ιερό της Νεμέσεως του Ραμνούντα, είναι το σημαντικότερο ιερό της θεότητας στον ελλαδικό χώρο και είχε υποκινήσει ακόμη και τον αθηναϊκό στρατό να πολεμήσει στον Μαραθώνα. Ο πρώτος ναός κατασκευάσθηκε στην Αρχαϊκή εποχή, καταστράφηκε όμως από τους Πέρσες το 480 π.Χ., έτσι στη συνέχεια, τον 6ο αι. π.Χ. ιδρύθηκε ένας νέος δωρικός ναός, μεγαλύτερος, δίπλα στον προηγούμενο. Η ακμή του τοποθετείται στον 4ο και 5ο αι. π.Χ. και σήμερα τα ερείπια και των δυο ναών παραμένουν ορατά.
Στο εσωτερικό του ναού φυλασσόταν το περίφημο άγαλμα της θεάς, έργο του Αγορακρίτου, μαθητή του Φειδία. Όπως παραδίδει ο περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ. Παυσανίας, οι Πέρσες πριν από τη Μάχη του Μαραθώνα έφεραν κομμάτι μαρμάρου για να φτιάξουν τρόπαιο, σίγουροι για τη νίκη τους. Αλλά η Νέμεσις, η Θεία Δίκη, τους τιμώρησε για την αλαζονεία τους (ύβρις), και στη μάχη το 490 π.Χ., νίκησαν οι Έλληνες. Από το μάρμαρο των Περσών, ο μαθητής του Φειδία Αγοράκριτος, λάξευσε το άγαλμα της θεάς ύψους σχεδόν τεσσάρων μέτρων.
Το οχυρό του Ραμνούντα, όπως και αυτό του Σουνίου, πιστεύεται πώς ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου για τον έλεγχο των πλοίων που μετέφεραν σιτηρά προς την Αθήνα, εξασφαλίζοντας την τροφοδοσία της. Δύο μικρά λιμάνια στην παραλία κάτω από το φρούριο, το ανατολικό και το δυτικό, στους μικρούς κόλπους της σημερινής Αγίας Μαρίνας και του Σέσι, χρησίμευαν για τα πλοία που έλεγχαν το πέρασμα του Ευβοϊκού. Γι’ αυτό το λόγο, άλλωστε, η άμυνα του δήμου ενισχυόταν συστηματικά με φρουρά των Αθηναίων Εφήβων, που υπηρετούσαν εκεί στον δεύτερο χρόνο της θητείας τους.
Προχωρώντας στον εσωτερικό δρόμο που οδηγεί στην ακρόπολη του Ραμνούντα, αριστερά βρίσκονται τα δημόσια κτίρια και δεξιά οι ιδιωτικές κατοικίες- κατά μήκος του, παρατεταμένες σε σειρά, μαρμάρινες βάσεις στηλών όπου αναγράφονταν νόμοι και ψηφίσματα του δήμου.
Μέσα στον οικισμό, είναι καθαρά ορατά οι κατόψεις των σπιτιών και οι τοιχοποιίες έως 1,20 μ., τα αίθριά τους και οι λίθινες σκάλες τους. Η ζωή εντός των τειχών πρέπει να ήταν πιο αστική. Τα σπίτια του οικισμού είναι ακριβώς αντίστοιχα με αυτά της Αθήνας σε διαρρύθμιση και λειτουργία.
Ο Ραμνούντας σήμερα
Από το 1975 ως σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος του Ραμνούντα ανασκάπτεται και μελετάται συστηματικά με χρηματοδότηση της Αρχαιολογικής Εταιρείας υπό τη διεύθυνση του Β. Πετράκου.
Σχεδιάζεται η αναβάθμιση του αρχαιολογικού χώρου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων και προβλέπεται μεταξύ άλλων, περιηγητική διαδρομή, προσβάσιμη από ΑμεΑ, χώροι για ψηφιακές εφαρμογές, και ένας χώρος για δειγματοληπτική παρουσίαση των ευρημάτων με εποπτικό υλικό.
