Η δημοσιογράφος Αιμιλία Χριστοφή και η φωτογράφος Κάτια Χριστοδούλου του Κυπριακού Πρακτορείου Ειδήσεων με την άδεια της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ (UNFICYP) εισήλθαν στη νεκρή ζώνη στη Λευκωσία, εκεί που ο χρόνος σταμάτησε μισό αιώνα πριν. Ήταν η πιο εμπορική περιοχή της Λευκωσίας, αλλά η τουρκική εισβολή, στις 20 Ιουλίου 1974 «κατέβασε τον διακόπτη» και όλα πάγωσαν. Λίγο μόνο βήματα από την πολυσύχναστη οδό Λήδρας βρίσκεται η παλαιά αντιπροσωπεία των αυτοκινήτων ΤΟΥΟΤΑ. Τα νεοφερμένα (τότε) αυτοκίνητα έμειναν στη βιτρίνα και το γκαράζ. Στην ίδια θέση βρίσκονται και σήμερα.
Ακολουθεί αυτούσιο το οδοιπορικό του Κυπριακού Πρακτορείου Ειδήσεων
«Ήταν μεγάλη η χαρά για τον 8χρονο τότε Ντικράν Ουζουνιάν, να πηγαίνει στο γκαράζ του πατέρα του, Στεφάν, για να δει τα νέα αυτοκίνητα της εταιρείας Toyota. Σε ποιόν μικρό δεν αρέσουν τα αυτοκίνητα, ιδιαίτερα όταν είναι ολοκαίνουργια και γυαλίζουν. Λίγα μέτρα απέχει η πολυσύχναστη οδός Λήδρας από το υπόγειο της Toyota το οποίο φιλοξενούσε και άλλες επιχειρήσεις.
Το καλοκαίρι του 1974, το γκαράζ είχε γεμίσει από τα Corolla, Corona, Crown, Celica, όλα ανέγγιχτα και το μόνο ταξίδι που είχαν διανύσει οδικώς, 38 μίλια από το Λιμάνι Αμμοχώστου μέχρι το γκαράζ στη Λευκωσία.
Το ΚΥΠΕ, η δημοσιογράφος Αιμιλία Χριστοφή και η φωτογράφος Κάτια Χριστοδούλου, έκαναν ένα σύντομο οδοιπορικό στη νεκρή ζώνη της εντός των τειχών Λευκωσίας, σηματοδοτώντας 14 χρόνια από το προηγούμενο ρεπορτάζ στη νεκρή ζώνη. Η διαφορά στο ρεπορτάζ αυτό είναι ότι αυτή τη φορά είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε το γνωστό γκαράζ. Το αίτημά μας πριν από 14 χρόνια είχε απορριφθεί. Ζητήσαμε επίσης αυτή τη φορά να επισκεφθούμε την εκκλησία του Αγίου Ιάκωβου, αίτημά που απορρίφθηκε. Η φωτογράφηση ήταν αρκετά περιορισμένη λόγω των «λεπτών ισορροπιών» στην περιοχή, μας λέχθηκε. Τοποθετήθηκαν κάμερες σε αρκετά σημεία, τόσο από την πλευρά της Εθνικής Φρουράς, όσο και από τις τουρκικές κατοχικές δυνάμεις και την ΟΥΝΦΙΚΥΠ.
Δώσαμε ραντεβού στο Footballer’s Gate, χώρος διαφιλονικούμενος. Λόγω της «γιάρδας των 10 λεπτών», το σημείο όπου κάποτε οι Τούρκοι στρατιώτες συνήθιζαν να εμφανίζονται για 10 λεπτά περισσότερο απ’ όσο είχε συμφωνηθεί με τα Ηνωμένα Έθνη, σε μια προσπάθεια να προκαλέσουν τους Ελληνοκύπριους στρατιώτες στο φυλάκιο απέναντι, ή το «Φυλάκιο του Yellow Car», όπου ένα εγκαταλειμμένο κίτρινο αυτοκίνητο σηματοδότησε το σημείο και έγινε στόχος για τους στρατιώτες των δύο πλευρών.
Φθάνοντας στο χώρο, το ΚΥΠΕ οδηγήθηκε από τους ειρηνευτές στο κτίριο Maple House για να φτάσει στο γκαράζ Toyota. Όπως μας εξήγησε ο Λοχαγός Luke Heppenstall, στη δεξιά πλευρά, όπου βρίσκεται το κίτρινο Morris Minor, αυτή είναι μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περιοχή. Η γραμμή κατάπαυσης του πυρός που ορίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη βρίσκεται στο πίσω μέρος του οχήματος. Ωστόσο, οι τουρκικές δυνάμεις πιστεύουν ότι το αυτοκίνητο είναι εντός των κατεχομένων και παρόλο που τα Ηνωμένα Εθνη τοποθέτησαν ένα σύρμα για το σημείο ελέγχου των περιπολικών τους, οι Τούρκοι απαγόρευσαν τη διέλευση και τώρα για μια απόσταση ενάμιση μέτρου έχει απαγορευθεί η πρόσβαση στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ να διενεργεί περιπολίες με τα αυτοκίνητα. Ετσι αναγκάζονται να επιστρέψουν στη νεκρή ζώνη μέσω του Maple House.
Ερωτηθείς πότε συνέβη αυτό, είπε ότι «αρκετά πρόσφατα, θα παρατηρήσετε νομίζω πολλές αλλαγές τα τελευταία δέκα χρόνια καθώς περπατάτε σήμερα. Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα καθώς βγαίνουμε από το Maple House, στην αριστερή πλευρά τοποθετήθηκε τώρα μια περίφραξη που εμποδίζει την πρόσβαση σε αυτό που ήταν συχνή κίνηση για τον ΟΗΕ και τώρα “είναι έδαφος των τουρκικών δυνάμεων”.
Έτσι, μας αρνήθηκαν πάλι την μετακίνηση μέχρι ενός σημείου, πρόσθεσε.
Οπως είπε, ενώ η γραμμή κατάπαυσης του πυρός παραμένει στη χαρτογράφηση του ΟΗΕ ως προς το πού ήταν το 1964 και το 1974, πέρα από αυτό, στην πραγματικότητα, η αντίληψη και των δύο πλευρών, τόσο της Εθνικής Φρουράς όσο και των τουρκικών κατοχικών δυνάμεων, είναι ότι η γραμμή κατάπαυσης του πυρός έχει αλλάξει σημαντικά. Έτσι, ενώ οι χάρτες παραμένουν οι ίδιοι, η αντίληψη και των δύο πλευρών είναι πολύ διαφορετική, πρόσθεσε.
Ανεβαίνουμε λοιπόν τα στενά σκουριασμένα σκαλοπάτια που οδηγούν στο Maple House, σαφώς εγκαταλελειμμένο με τα χρόνια, καθώς οι ειρηνευτές του Καναδικού αποσπάσματος έφυγαν στα τέλη της δεκαετίας του ’90. Κάνοντας ένα γύρο του κτιρίου, βρισκόμαστε από πάνω από το γκαράζ της Toyota. Βρετανοί ειρηνευτές έχουν κάνει συντήρηση δύο Celica και τα επιδεικνύουν με περηφάνεια.
Γκαράζ Toyota
Η είσοδος των αυτοκινήτων στο γκαράζ γινόταν από το υπόγειο που τώρα βρίσκεται στην νεκρή ζώνη, αλλά τα πίσω παράθυρα του υπογείου έχουν πρόσβαση προς τις ελεύθερες περιοχές.
Μας τονίζει ο Λοχαγός ότι θα πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί καθώς βγαίνουμε από το κτίριο από το Maple House και οπωσδήποτε να μην κατεβούμε από ένα στενό πεζοδρόμιο που οδηγεί στο γκαράζ. Ούτε και να βγάλουμε φωτογραφίες πριν την είσοδό μας. Λογικό αφού το τουρκικό φυλάκιο απέχει λίγα μέτρα από το γκαράζ ενώ ο τοίχος ακριβώς έξω από το κτίριο έχει διάφορα σλόγκαν στα τουρκικά και γκράφιτι. Μια μακριά τσιμεντένια ράμπα μας βάζει μέσα στο γκαράζ και στην θέα των αυτοκινήτων.
Πένηντα χρόνια μετά από το καλοκαίρι του 1974, τα ίδια αυτοκίνητα είναι ακόμα εκεί, τα Corolla, Corona, Crown, Celica. Με μια απόσταση μόλις 50 χιλιομέτρων που ήταν το ταξίδι από το λιμάνι της Αμμοχώστου στη Λευκωσία, τα αυτοκίνητα δεν μοιάζουν καθόλου με εκείνα όταν τα είδε για τελευταία φορά ο μικρός Ντικράν. Το γκαράζ έχει μετατραπεί σε μια όαση σκουριάς, στρώματα σκόνης έχουν καλύψει τα οχήματα, η οροφή στη μέση του κτιρίου έχει καταρρεύσει με τα νερά από τις βροχές να εντείνουν την καταστροφή ενώ περιττώματα περιστεριών, αρουραίων, γάτων “κοσμούν” το έδαφος, πλαστικά μπουκάλια, σκουπίδια και παλιά παιδικά ποδήλατα, χαρτί που έχει κιτρινίσει από τα χρόνια, σπασμένα γραφεία και τζάμια και τοίχοι που έχουν λεκέδες σκουριάς και βρωμιάς, είναι τώρα η εικόνα του τί απέγινε το γκαράζ της Toyota. Μερικά αυτοκίνητα ακόμη έχουν πλαστικό κάλυμμα στα καθίσματα, το οποίο ωστόσο, διαλύεται με το άγγιγμα. Αλλα δεν έχουν τιμόνια, τροχούς, μοχλούς ταχυτήτων, ραδιόφωνα, έχουν κυριολεκτικά απογυμνωθεί.
«Χάσαμε 52 αυτοκίνητα εκεί συγκεκριμένα, δυστυχώς χάθηκαν εντελώς», ανέφερε στο ΚΥΠΕ αναπολώντας την κατάσταση με λύπη ο ενήλικας τώρα Ντικράν Ουζουνιάν, Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας.
Οι μεγαλύτερες ζημιές, είπε, «έγιναν δυστυχώς 10-15 χρόνια μετά την εισβολή, παρόλες τις προσπάθειες που έκανε ο πατέρας μου, να βγάλουμε εξαρτήματα, είχαμε ποδήλατα, είμασταν εισαγωγείς του Raleigh, είχαμε 1000 ποδήλατα κάτω, είχαμε 2-3 χιλιάδες ελαστικά εκεί κάτω, εκείνα έκαναν φτερά αμέσως μετά την εισβολή. Μπαίνανε διάφοροι μέσα, έκλεπταν εξαρτήματα, memorabilia για σουβενίρ, τιμόνια, μοχλούς ταχυτήτων, γενικά τα αυτοκίνητα ήταν σε άριστη κατάσταση μετά από 10-15 χρόνια», είπε.
Σε κάποια φάση «δυστυχώς τα Ηνωμένα Έθνη αποφάσισαν να φύγουν από το κτίριο, οι Καναδοί και μετά από ένα-δύο μήνες, ο πατέρας μου πήρε τηλεφώνημα από το Υπουργείο και το Τελωνείο που του είπαν ΄’κ. Ουζουνιάν, ελάτε κάτω να δείτε τα αυτοκίνητά σας γιατί απ’ ότι φαίνεται είναι σε άθλια κατάσταση και δεν έχουν πλέον αξία επομένως δεν υπάρχει λόγος να κάθεται ο στρατός από πάνω να φροντίζουν τα εμπορεύματα. Πήγε ο πατέρας μου με τον υπεύθυνο συντήρησης της εταιρείας και όντως τα βρήκαν σε άθλια κατάσταση.
Πήδηξαν πάνω στα αυτοκίνητα, έσπασαν γυαλιά, μαχαίρωσαν ταπετσαρίες κλπ, έβαλαν τον πατέρα μου να υπογράψει ότι δεν φέρνει ευθύνη η ΟΥΝΦΙΚΥΠ για να φροντίζουν τα εμπορεύματα.
Ο κ. Ουζουνιάν λέει ότι στο γκαράζ έμπαιναν άτομα και από τις δύο πλευρές και έκλεβαν. Έκλεψαν και μηχανές, κιβώτια ταχυτήτων. «Τώρα πώς τα έβγαλαν από εκεί…εμείς δεν είχαμε καμία πρόσβαση. Είμαι διευθύνων σύμβουλος τα τελευταία 20 χρόνια. Είμαι στην εταιρεία από το 1990. Προσπάθησα πάμπολλες φορές μέσω του Υπουργείου, μέσω του Δημαρχείου να μου δώσουν πρόσβαση και δεν μου έδωσαν καμιά φορά. Είχαμε και μια παλιά ταμπέλα της δεκαετίας του 60’ την πρώτη ταμπέλα της εταιρείας. Οι Υγειονομικές Υπηρεσίες άνοιγαν το κάγκελο για απολύμανση και τους ζητούσα να μου δώσουν τουλάχιστον την ταμπέλα, να τη βάλουμε στο κτίριο της εταιρείας. Είμαστε μια εταιρεία πάνω από 130 χρόνια στην κυπριακή αγορά, να την έχουμε να θυμούνται οι νέες γενιές. Ούτε καν μου απαντούν. Και πρόσφατα είδα ότι έκλεισαν το κτίριο και το έβαψαν αλλά δεν βλέπουμε την ταμπέλα μας πλέον. Δεν ασχολείται κανένας.
Η αποθήκη έγινε διάσημη γιατί είναι πρωτόγνωρο», σημειώνει. «Εκανε πάμπολλες προσπάθειες ο πατέρας μου ο μακαρίτης, έκανε μέχρι επιστολή προς τον Ραούφ Ντενκτάς αλλά απάντησε ότι είναι στην νεκρή ζώνη, ελέγχεται από την ΟΥΝΦΙΚΥΠ και δεν μπορούσε να κάνει κάτι. «Οι δικοί μας, τα τελευταία 20-25 χρόνια ούτε καν μου απαντούν. Έγραψα και τελευταίως στον κ. (Κόλιν) Στιούαρντ, τον νέο αντιπρόσωπο (του ΓΓ του ΟΗΕ στην Κύπρο), και ούτε είχε την καλοσύνη να μας απαντήσει. Και το αίτημά μου είναι τουλάχιστον να μας δώσει την ταμπέλα, να έχω κάτι να δείξω στις επόμενες γενιές, για την τραγική ιστορία της Κύπρου».
Το οδοιπορικό
Μετά το γκαράζ της Toyota, κινηθήκαμε μέσα στη νεκρή ζώνη. Υπό την επίβλεψη των κυανόκρανων βγάλαμε φωτογραφίες. Θυμήθηκα αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση την περασμένη φορά. Η ανήσυχη ησυχία μέσα στο κέντρο της πρωτεύουσας, η οποία είναι η μόνη μοιρασμένη πρωτεύουσα στον κόσμο. Στις 20 Ιουλίου συμπληρώνεται μισός αιώνας από αυτήν την παράλογη και αφύσικη κατάσταση.
Είναι αδύνατο να διακρίνει κανείς τα ονόματα των δρόμων στις πλείστες περιπτώσεις, εκτός αν ξέρει καλά την περιοχή από παλιά.
Λίγα μέτρα πιο κάτω, βρίσκονται οι εμπορικοί δρόμοι της ελεύθερης περιοχής της Λευκωσίας ενώ με την είσοδό μας στη νεκρή ζώνη, μπήκαμε σε μια άλλη διάσταση όπου ο χρόνος σταμάτησε μαζί με τη ζωή. Οι δρόμοι διαβρώθηκαν, φαγώθηκαν κυριολεκτικά από την πυκνή βλάστηση. Τα ρολά σε μερικά καταστήματα είναι κάτω ή εντελώς εκτεθειμένα, χωρίς υαλοπίνακες ή ρολά ασφαλείας στην 50χρονη εγκατάλειψη. Οι ταμπέλες των καταστημάτων έχουν πάρει μόνιμα το χρώμα της σκουριάς ενώ άλλες είναι γκρεμισμένες. Και όπως παλιά, όλα άδεια, λεηλατημένα. Ο,τι είχε την παραμικρή αξία έχει αφαιρεθεί. Μπαλκόνια είναι ετοιμόρροπα, οι ξύλινες περσίδες στα παράθυρα κρέμονται. Το μόνο ίχνος ζωής είναι το λιγοστό πράσινο μάλλον από τις τελευταίες βροχές. Και το πιο οξύμωρο είναι η βλάστηση που κυριολεκτικά βγαίνει από τους τοίχους των κτιρίων, συμβολίζοντας ίσως την τελευταία ελπίδα στις πιο αντίξοες συνθήκες.
Κοντεύουμε την οδό Λήδρας και κοντά στο ξενοδοχείο «Ολυμπος» ακούγεται το βουητό της κίνησης. Κυανόκρανος ανοίγει την ασημένια πύλη η οποία είναι κλειδωμένη με βαριά κλειδωνιά αλλά μας ζητά να μην βγάλουμε φωτογραφία. Από τα ερείπια στη μοντέρνα Λευκωσία, νιώθοντας περίεργα για το πώς βρεθήκαμε εκεί αντί να διασχίσουμε τη Λήδρας. Και ανοίγει η δεύτερη πύλη, πάλι δεν γίνεται να φωτογραφίσουμε. Αφήνουμε πίσω μας όλους όσους διασχίζουν τις δύο πλευρές, κάνοντας τα ψώνια τους, την κουβέντα τους, πίνοντας ένα καφέ. Κλείνει η πύλη και είμαστε πίσω στη σιωπή. Διάφορα καταστήματα στον ερειπωμένο δρόμο με τα ρολά κάτω. Αρνητικά φωτογραφιών είναι διάσπαρτα στο φωτογραφείο του Κώστα Χριστοδούλου ενώ στο μαγειρείο του Ματθαίου έχει απομείνει το κέλυφος ενός ψυγείου και ένα τραπέζι.
Προχωρούμε προς το «Σταθμό αυτοκινήτων – Χάνι Συμεού» όπου έφθαναν τα λεωφορεία από τα χωριά της κατεχόμενης τώρα Λευκωσίας. Λίγο πριν φθάσουμε, οι ειρηνευτές μας δείχνουν ένα τοίχο από τούβλα από την πλευρά των κατεχομένων. Δεν υπήρχε εκεί την τελευταία φορά που επισκεφθήκαμε την περιοχή. Μας αναφέρει ο Λοχαγός Heppenstall ότι η Δύναμη έβαψε μια άσπρη γραμμή, υποδεικνύοντας στους Τούρκους να σταματήσουν το κτίσιμο ως εκεί. Οι Τούρκοι απλά αψήφησαν τις προτροπές και συνέχισαν την ανέγερση. Έτσι εξηγείται η άσπρη γραμμή στη μέση του τοίχου. Κάνω ένα σχόλιο για τις παραβιάσεις των Τούρκων και παίρνω την απάντηση ότι “και οι δύο πλευρές παραβιάζουν την νεκρή ζώνη”. Ωστόσο σε σχετική προτροπή μου, δεν μου δόθηκε ένα παράδειγμα για παραβίαση της νεκρής ζώνης στην περιοχή από την Εθνική Φρουρά.
Φθάνουμε στο Silver Bunker Gate όπου ολοκληρώθηκε το οδοιπορικό. Το 2010 ένιωθα ένα κενό στο τέλος της διαδρομής. Ωστόσο αυτή τη φορά, είναι έντονο το συναίσθημα της αγανάκτησης για τις παραβιάσεις της τουρκικής πλευράς.
Θέτω το ερώτημα στο εκπρόσωπο Τύπου της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ στην Κύπρο, Αλίμ Σιντίκ για να πει ότι η «ΟΥΝΦΙΚΥΠ έχει λάβει εντολή από το Συμβούλιο Ασφαλείας να αποτρέψει τις εντάσεις και να διατηρήσει το στάτους κβο σε όλη τη νεκρή ζώνη των Ηνωμένων Εθνών».
Με την πάροδο των ετών, πρόσθεσε, «και οι δύο πλευρές είναι υπεύθυνες για παραβιάσεις, οι οποίες αναφέρονται στο Συμβούλιο Ασφαλείας και τίθενται με τις αντίπαλες δυνάμεις κατά τη διάρκεια της καθημερινής μας επαφής και εμπλοκής μαζί τους».
Η ΟΥΝΦΙΚΥΠ, συμπλήρωσε, «συνεχίζει να συνεργάζεται στενά και με τις δύο πλευρές με αμερόληπτο τρόπο για να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες τους και να διασφαλίσει ότι η εντολή εξουσίας του ΟΗΕ διατηρείται εντός της νεκρής ζώνης».
Από την πλευρά του, το Υπουργείο Εξωτερικών, δια μέσω του εκπροσώπου του, Θεόδωρου Γκότση, σημειώνει ότι «παραβιάσεις στην νεκρά ζώνη διερευνώνται και εξετάζονται από αρμόδιες αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας πάντα σε συνεννόηση με UNFICYP, στο πλαίσιο των όρων εντολής της».
Πρόσθεσε ότι «γίνονται όλα τα δέοντα διαβήματα -όπως σε όλες τις περιπτώσεις παραβιάσεων- και μέσω της διπλωματικής οδού».
Η Ειρηνευτική Δύναμη των Ηνωμένων Εθνών έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στην σταθερότητα της κατάστασης στην Κύπρο κατά τη διάρκεια των 60 χρόνων της παρουσίας της, ωστόσο με την πάροδο του χρόνου και την έλλειψη πολιτικής λύσης, η διατήρηση της ουδετερότητας της νεκρής ζώνης αρχίζει να αποτελεί δύσκολο εγχείρημα».
